Trong xã hội hiện đại, tỷ lệ mắc bệnh tiểu đường ngày càng gia tăng, ngày càng nhiều người bị ảnh hưởng bởi căn bệnh mãn tính này. Những tác hại do tiểu đường gây ra không chỉ giới hạn ở sự biến động bất thường của đường huyết, mà các biến chứng phát sinh từ bệnh này còn đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe của bệnh nhân, trong đó khủng hoảng thận là một trong những vấn đề nổi bật. Bệnh thận tiểu đường, một trong những biến chứng vi mạch thường gặp và nghiêm trọng của tiểu đường, được gọi hình ảnh là “gánh nặng ngọt ngào”, mang lại áp lực nặng nề cho chất lượng cuộc sống và sức khỏe của bệnh nhân. Hiểu rõ cơ chế mà tiểu đường gây ra khủng hoảng thận và nắm vững các biện pháp phòng ngừa hiệu quả là điều vô cùng quan trọng đối với bệnh nhân tiểu đường.
Tiểu đường gây ra khủng hoảng thận như thế nào
1.
Bệnh vi mạch máu thận do tăng đường huyết
: Ở trạng thái tăng đường huyết kéo dài, giống như để các mạch vi huyết của thận ngâm trong “nước đường”. Đường huyết cao sẽ làm tổn thương tế bào nội mô của các mạch vi huyết thận, làm tăng tính thấm của thành mạch, dẫn đến rò rỉ các chất như protein, từ đó gây ra hàng loạt biến đổi bệnh lý. Cầu thận, đơn vị lọc quan trọng của thận, có mạng lưới mao mạch phong phú, chịu ảnh hưởng rõ rệt nhất. Màng đáy cầu thận dần dày lên, tế bào mô liên kết tăng sinh, dẫn đến chức năng lọc của cầu thận giảm dần. Khi tình trạng bệnh tiến triển, cầu thận sẽ dần dần xơ hóa, mất đi chức năng lọc bình thường, và cuối cùng dẫn đến suy thận.
2.
Ảnh hưởng của rối loạn chuyển hóa
: Bệnh nhân tiểu đường có nhiều rối loạn chuyển hóa trong cơ thể, như rối loạn chuyển hóa lipid, stress oxy hóa, etc. Rối loạn chuyển hóa lipid sẽ dẫn đến hàm lượng lipid trong máu tăng cao, những lipid này sẽ tích tụ ở thành mạch thận, hình thành mảng xơ vữa, làm tăng mức độ hẹp và tắc nghẽn mạch máu thận, ảnh hưởng đến nguồn cung cấp máu cho thận. Stress oxy hóa sản sinh ra một lượng lớn gốc tự do, những gốc tự do này có tính oxi hóa mạnh, sẽ tấn công tế bào thận, dẫn đến tổn thương và chết tế bào. Đồng thời, stress oxy hóa cũng kích hoạt các đường tín hiệu viêm trong cơ thể, gây ra phản ứng viêm, làm tổn hại thêm tổ chức thận.
3.
Thay đổi động lực học máu thận
: Đường huyết cao sẽ kích thích thận tiết ra một số chất hoạt tính mạch máu, như kích hoạt hệ thống renin-angiotensin-aldosterone (RAAS). Điều này dẫn đến sự co mạch của các tiểu động mạch trong thận, đặc biệt là tiểu động mạch ra, làm tăng áp lực bên trong cầu thận. Cầu thận ở trong trạng thái “ba cao” kéo dài: áp lực cao, tưới máu cao và lọc cao, sẽ thúc đẩy sự xơ hóa cầu thận và giảm chức năng thận.
Làm thế nào để tránh “gánh nặng ngọt ngào”
1.
Kiểm soát nghiêm ngặt đường huyết
: Kiểm soát đường huyết là chìa khóa để phòng ngừa bệnh thận tiểu đường. Bệnh nhân nên tuân theo lời khuyên của bác sĩ, sử dụng hợp lý thuốc hạ đường huyết, như thuốc uống hạ đường huyết hoặc insulin. Đồng thời, cần chú ý đến chế độ ăn uống, phân bổ hợp lý lượng carbohydrate, protein và lipid, tránh thực phẩm nhiều đường, mỡ và muối. Tập thể dục vừa phải cũng giúp kiểm soát đường huyết và tăng độ nhạy insulin của cơ thể. Bệnh nhân nên theo dõi đường huyết thường xuyên, điều chỉnh phác đồ điều trị theo biến đổi của đường huyết, nhằm giữ cho đường huyết ở trong khoảng lý tưởng. Thông thường, hemoglobin A1c (HbA1c) nên được kiểm soát dưới 7%, trong khi với bệnh nhân trẻ tuổi, bệnh mới phát có thể đặt mục tiêu kiểm soát dưới 6.5%.
2.
Kiểm soát huyết áp
: Tăng huyết áp là yếu tố nguy cơ quan trọng gây bệnh thận tiểu đường, hai yếu tố này tương tác lẫn nhau, tạo thành vòng luẩn quẩn. Bệnh nhân tiểu đường cần chú ý theo dõi sự biến động huyết áp, giữ cho huyết áp dưới 130/80mmHg. Có thể kiểm soát huyết áp thông qua can thiệp lối sống và điều trị thuốc, như giảm lượng natri, tăng lượng kali, tập thể dục vừa phải, bỏ thuốc lá và hạn chế uống rượu. Các loại thuốc hạ huyết áp thường được sử dụng là ức chế men chuyển angiotensin (ACEI) và thuốc chẹn thụ thể angiotensin II (ARB), những loại thuốc này không chỉ có hiệu quả hạ huyết áp mà còn có tác dụng bảo vệ thận độc đáo, giúp giảm protein niệu và trì hoãn sự xấu đi của chức năng thận.
3.
Chế độ ăn uống hợp lý
: Ngoài việc kiểm soát lượng đường, bệnh nhân tiểu đường cũng cần chú ý đến lượng protein. Đối với bệnh nhân mắc bệnh thận tiểu đường giai đoạn đầu, lượng protein nên hạn chế từ 0.8 – 1.0 gram cho mỗi kg trọng lượng cơ thể mỗi ngày; khi có lượng protein niệu cao hoặc suy thận, lượng protein cần giảm thêm xuống còn 0.6 – 0.8 gram cho mỗi kg trọng lượng cơ thể mỗi ngày. Nên chọn protein chất lượng cao, như trứng, sữa, cá, thịt nạc, và tránh tiêu thụ quá nhiều protein thực vật. Đồng thời, cần tăng cường lượng chất xơ trong chế độ ăn, ăn nhiều rau, quả, ngũ cốc nguyên hạt để giúp kiểm soát đường huyết và lipid máu, giảm gánh nặng cho thận.
4.
Khám sức khỏe định kỳ
: Thực hiện các xét nghiệm chức năng thận, xét nghiệm nước tiểu thường quy và kiểm tra vi lượng albumin trong nước tiểu định kỳ là cách quan trọng để phát hiện sớm bệnh thận tiểu đường. Thông thường, bệnh nhân tiểu đường type 2 nên thực hiện các xét nghiệm trên mỗi năm sau khi được chẩn đoán, còn bệnh nhân tiểu đường type 1 thì nên thực hiện hàng năm sau 5 năm phát bệnh. Phát hiện sớm và can thiệp kịp thời có thể giúp trì hoãn hiệu quả sự tiến triển của bệnh thận tiểu đường.
5.
Tránh thuốc độc đối với thận
: Bệnh nhân tiểu đường khi đi khám cần thông báo cho bác sĩ về tiền sử bệnh tiểu đường của mình, tránh sử dụng các loại thuốc có hại cho thận, như một số loại kháng sinh, thuốc chống viêm không steroid, vv. Nếu cần phải sử dụng những loại thuốc này, cần phải theo sự chỉ dẫn của bác sĩ, kiểm soát nghiêm ngặt liều lượng và thời gian sử dụng, đồng thời theo dõi chức năng thận chặt chẽ.
Bệnh nhân tiểu đường đang phải đối mặt với khủng hoảng thận nghiêm trọng, nhưng thông qua việc kiểm soát nghiêm ngặt đường huyết, huyết áp, chế độ ăn uống hợp lý, khám sức khỏe định kỳ và tránh sử dụng thuốc độc đối với thận, chúng ta có thể hiệu quả tránh “gánh nặng ngọt ngào” này, bảo vệ sức khỏe thận và nâng cao chất lượng cuộc sống. Bệnh nhân tiểu đường cần tích cực chiến đấu với bệnh tật, giữ vững niềm tin, dưới sự hướng dẫn của bác sĩ, quản lý bệnh một cách khoa học, để cuộc sống của mình ít bị ảnh hưởng bởi bệnh tật nhất có thể.
