Cấy ghép ốc tai điện tử (Cochlear Implant) là công nghệ tái tạo thính giác cách mạng cho bệnh nhân khiếm thính nặng đến rất nặng. Nhiều người hiểu lầm rằng sau khi cấy ghép sẽ phục hồi ngay “thính lực bình thường”, nhưng sự thực không đơn giản như vậy, vì thính giác sinh ra có sự khác biệt với thính giác tự nhiên. Bài viết này phân tích nguyên lý hoạt động của ốc tai điện tử, hiệu quả thực tế và tầm quan trọng của việc tập luyện phục hồi chức năng.
I. Ốc tai điện tử hoạt động như thế nào?
Ốc tai điện tử là một thiết bị điện tử cấy ghép giúp bệnh nhân khiếm thính nặng hoặc rất nặng khôi phục thính lực. Khác với máy trợ thính chỉ khuếch đại âm thanh, ốc tai điện tử phù hợp với những bệnh nhân có tế bào lông của ốc tai bị tổn thương nặng. Nguyên lý hoạt động của nó là bỏ qua những tế bào lông bị hư hỏng, chuyển âm thành tín hiệu điện để kích thích dây thần kinh thính giác, từ đó đưa thông tin âm thanh lên não truyền đạt thính giác, qua tập luyện có thể đạt được giao tiếp bằng lời. Ốc tai điện tử bao gồm hai phần: bộ xử lý âm thanh bên ngoài và bộ cấy bên trong.
-
Phần bên ngoài:
Micro thu thập âm thanh, bộ xử lý chuyển đổi nó thành tín hiệu điện. -
Phần bên trong:
Chuyển tín hiệu điện tới điện cực, kích thích dây thần kinh thính giác.
II. Ốc tai điện tử không phải là “tu sửa”, mà là “tái tạo” thính giác
Ốc tai điện tử thường không giúp tai “phục hồi như ban đầu”, mà thông qua công nghệ cao để xây dựng một con đường thính giác mới cho người khiếm thính. Nguyên lý hoạt động của nó có sự khác biệt căn bản với thính giác tự nhiên:
·
Thính giác tự nhiên:
Sóng âm → Tế bào lông ốc tai (3500 cái) → Tín hiệu điện sinh học → Dây thần kinh thính giác → Não phân tích
·
Ốc tai điện tử:
Micro → Bộ xử lý → Tín hiệu điện → Điện cực (22-24 điện cực truyền thông tin âm thanh đơn giản) → Kích thích trực tiếp dây thần kinh thính giác → Não phân tích
Giống như việc dùng bút màu 24 màu để phác thảo một bức tranh dầu triệu màu, mặc dù có thể tái hiện hình dáng và màu sắc chung, nhưng chi tiết và các lớp sẽ bị thiếu rõ rệt.
III. Âm thanh của ốc tai điện tử khác với thính lực tự nhiên như thế nào?
-
Sự biến dạng âm thanh
Người cấy ghép nghe thấy âm thanh không phải là âm thanh gốc, mà là tín hiệu mô phỏng điện tử đã được xử lý. Thời gian đầu, có thể cảm thấy âm thanh giống như tiếng máy móc, cần não bộ học lại cách phân tích tín hiệu mới để đạt được sự hồi phục thính giác.
2.
Phạm vi tần số hạn chế
Phạm vi tần số mà con người nghe thấy tự nhiên là từ 20-20000 hertz, nhưng phạm vi tần số mà ốc tai điện tử bao phủ chỉ từ 100-8000 hertz, không có mối tương quan tương ứng. Hiện nay, số lượng kênh điện cực của ốc tai điện tử ít hơn rất nhiều so với hàng nghìn tế bào lông của ốc tai bình thường, vì vậy, ốc tai bình thường có thể phân biệt 0.2% sự khác biệt về tần số, trong khi đó, khoảng cách phân giải nhỏ nhất của ốc tai điện tử lên tới 5% (chẳng hạn như 500Hz và 525Hz có thể được nhận diện là cùng một âm điệu), dẫn đến độ nhận diện âm thanh chi tiết (như âm sắc, tone) thấp, khó phân biệt được hợp âm và độ sâu âm sắc, chỉ có thể cảm nhận nhịp điệu và cảnh sắc giai điệu.
3.
Thách thức tiếng ồn môi trường
Trong môi trường ồn ào, người có thính lực bình thường có thể tự động lọc tiếng ồn bằng não, trong khi những người sử dụng ốc tai điện tử có thể khó phân biệt giữa đối thoại và âm thanh nền. Tốc độ nhận diện lời nói trong môi trường yên tĩnh có thể đạt 80%, nhưng trong môi trường ồn, nó giảm xuống 40-60%, cần phải phối hợp với việc đọc môi trường.
IV. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả sau phẫu thuật?
-
Thời gian khiếm thính và độ tuổi
Bệnh nhân khiếm thính trước ngôn ngữ
(khiếm thính từ khi sinh ra hoặc khi còn nhỏ, không nói được hoặc phát âm không rõ ràng), càng cấy ghép sớm (khuyến nghị từ 1-3 tuổi), khả năng dẻo dai của vỏ não thính giác càng cao, sự phát triển ngôn ngữ gần giống với trẻ bình thường.
Bệnh nhân khiếm thính sau ngôn ngữ
(người đã có thính giác và ngôn ngữ mà sau đó bị khiếm thính), thời gian khiếm thính càng ngắn, khả năng ghi nhớ thính giác càng nhiều, thích nghi nhanh hơn.
2.
Tập luyện phục hồi
Sau phẫu thuật cần phải tiếp tục tiến hành phục hồi thính giác bằng cách tập luyện ngôn ngữ (như luyện âm, thực hành đối thoại), thường mất từ vài tháng đến vài năm để đạt được hiệu quả thính giác tốt nhất.
3.
Khác biệt cá nhân
Độ sinh tồn của dây thần kinh thính giác, độ chính xác của phẫu thuật, mức độ phối hợp của bệnh nhân đều ảnh hưởng đến hiệu quả. Một số bệnh nhân có thể hiểu cuộc trò chuyện qua điện thoại, trong khi một số chỉ có thể nhận biết âm thanh môi trường.
V. Quá trình phục hồi thính giác sau phẫu thuật cấy ghép ốc tai
1.
Giai đoạn bật máy và điều chỉnh (1-4 tuần sau phẫu thuật)
Ốc tai điện tử khi được bật máy cần nhiều lần điều chỉnh (khoảng 3-6 lần), dần dần thích nghi với tín hiệu kích thích điện.
Mục tiêu:
Cảm nhận âm thanh ban đầu, phân biệt âm thanh môi trường (như tiếng gõ cửa, tiếng chuông).
Thời gian:
Khoảng 1-2 tháng để thích ứng với tín hiệu âm thanh cơ bản.
2.
Giai đoạn thích nghi thính giác (3-6 tháng sau phẫu thuật)
Học cách nhận diện phương hướng âm thanh và từ vựng đơn giản (như tên, số đếm).
Trẻ em:
Có thể cần 3-6 tháng để xây dựng phản hồi thính giác cơ bản.
Người lớn (khiếm thính sau ngôn ngữ):
Thường 1-3 tháng có thể thích nghi với cuộc đối thoại hàng ngày.
3.
Giai đoạn tập luyện ngôn ngữ (6 tháng – 2 năm sau phẫu thuật)
Trẻ em (khiếm thính trước ngôn ngữ):
Cần có chương trình tập luyện ngôn ngữ hệ thống, từ 1-3 năm để phát triển khả năng ngôn ngữ dần dần.
Người lớn
/
Trẻ em khiếm thính sau ngôn ngữ:
Từ 6 tháng đến 1 năm để khôi phục hầu hết khả năng hiểu ngôn ngữ.
Điểm tập luyện:
Chỉnh sửa phát âm, tích lũy từ vựng, hiểu câu.
4.
Giai đoạn củng cố lâu dài (trên 2 năm sau phẫu thuật)
Tiếp tục tối ưu hóa khả năng phân biệt thính giác (như nghe rõ cuộc đối thoại trong môi trường ồn ào). Trẻ em cần được kết hợp với giáo dục ở trường để củng cố việc sử dụng ngôn ngữ.
Ốc tai điện tử có thể tái tạo thính giác chức năng một cách hiệu quả, nhưng bản chất của nó là “mã hóa âm điện” chứ không phải là “thính giác tự nhiên”. Điều kiện để những người sử dụng thành công: Dây thần kinh thính giác nguyên vẹn, phục hồi sau phẫu thuật có khoa học, kỳ vọng tâm lý hợp lý. Với sự phát triển của công nghệ điện tử sinh học, trong tương lai hy vọng sẽ hiện thực hóa việc tái tạo thính giác gần gũi hơn với trạng thái sinh lý.
