Bệnh zona, hay còn gọi là “rồng cuốn quanh eo”, là một bệnh da cấp tính do virus varicella-zoster gây ra. Virus này nằm im trong các hạch thần kinh và sẽ được kích hoạt khi hệ thống miễn dịch suy yếu, di chuyển dọc theo sợi thần kinh đến da, gây ra cơn đau dữ dội và phát ban. Đau thần kinh sau zona (PHN) là biến chứng phổ biến nhất của bệnh zona.
I. Đau thần kinh sau zona là gì?
Khi phát ban zona đã lành lại nhưng cơn đau vẫn kéo dài từ 1 tháng trở lên, thì được gọi là đau thần kinh sau zona. Cơn đau này thường là biểu hiện của tổn thương thần kinh, mức độ đau có thể khác nhau và gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. Vị trí đau chủ yếu thường nằm ở một bên ngực (chiếm 50%), tiếp theo là thần kinh sinh ba (chủ yếu là nhánh mắt) (chiếm 10-20%), và còn lại là vùng cổ (chiếm 10-20%), lưng (chiếm 10-20%), vùng cùng cụt (chiếm 2-8%) và các vùng khác (<1%). Cảm giác đau thường như bỏng, điện giật, cắt, châm chích hoặc đau rách ra, một số bệnh nhân thậm chí mô tả rằng việc chạm nhẹ vào da cũng có thể gây ra cơn đau dữ dội, tựa như trải qua tra tấn.
Các loại đau thường gặp bao gồm:
Đau tự phát: cảm thấy đau mà không có bất kỳ kích thích ngoại cảnh nào. Tăng cảm giác đau: chạm nhẹ, ví dụ như ma sát của quần áo, cũng có thể gây ra cơn đau dữ dội. Rối loạn cảm giác: da có thể xuất hiện cảm giác tê, cảm giác kiến bò, ngứa và các cảm giác bất thường khác.
II. Ai là nhóm dễ bị ảnh hưởng?
•
Người cao tuổi
: Khi tuổi càng cao, sức đề kháng của cơ thể giảm, virus dễ dàng xâm nhập vào thần kinh, tỷ lệ mắc bệnh gia tăng rõ rệt ở những người trên 50 tuổi, và mức độ đau cũng như thời gian kéo dài có thể nặng hơn theo độ tuổi.
•
Người suy giảm miễn dịch
: Như những người bị HIV, ung thư ác tính, sử dụng thuốc ức chế miễn dịch lâu dài, hoặc trải qua hóa trị và xạ trị, hệ thống miễn dịch của họ yếu hơn, nguy cơ mắc đau thần kinh sau zona cao hơn. Ví dụ, bệnh nhân tiểu đường khi kiểm soát đường huyết kém, virus dễ dàng xâm nhập vào thần kinh, và khi mắc bệnh zona thì khả năng phát triển thành đau thần kinh cũng tăng lên.
III. Làm thế nào để điều trị đau thần kinh sau zona?
•
Điều trị bằng thuốc
: Các loại thuốc thông thường bao gồm các điều hòa kênh canxi như pregabalin, có thể điều chỉnh sự giải phóng neurotransmitter và giảm đau; thuốc chống trầm cảm như amitriptyline, giảm đau bằng cách cải thiện tình trạng rối loạn neurotransmitter; miếng dán lidocaine, có tác dụng gây tê tại chỗ để giảm đau cho bệnh nhân. Việc điều trị bằng thuốc cần thực hiện dưới sự hướng dẫn của bác sĩ, chọn thuốc và liều lượng phù hợp theo mức độ đau và sự khác biệt cá nhân, và cần tuân thủ đầy đủ liệu trình để tránh dừng thuốc sớm gây cảm giác đau quá nhạy.
•
Điều trị can thiệp tối thiểu
: Đối với những bệnh nhân không đáp ứng tốt với điều trị bằng thuốc, có thể xem xét điều trị bằng phương pháp chẹn thần kinh, tiêm thuốc vào vùng xung quanh thần kinh bị tổn thương, loại bỏ viêm không nhiễm trùng do tổn thương bao myelin của sợi thần kinh, ngăn chặn tín hiệu đau và tăng tốc độ phục hồi thần kinh.
•
Điều trị bằng sóng cao tần
: Thông qua dòng điện sóng cao tần, điều chỉnh chức năng thần kinh, có thể giảm độ nhạy cảm của thần kinh, hoặc thông qua sóng cao tần phẫu thuật một phần sợi thần kinh nhằm giảm cơn đau, những phương pháp này có thể tác động chính xác vào thần kinh bị tổn thương, giảm thiểu tổn thương cho các mô xung quanh.
Plasma lạnh
: Sau khi xác định chính xác vùng thần kinh bị tổn thương, truyền năng lượng từ plasma lạnh để điều chỉnh thần kinh, giảm độ nhạy cảm của thần kinh, từ đó giảm triệu chứng đau dữ dội do quá nhạy cảm.
Kích thích tủy sống
: Đây là một trong những phương pháp điều trị phổ biến cho đau thần kinh sau zona, bằng cách cấy điện cực vào góc lưng tủy sống, phát ra tín hiệu điện nhẹ nhằm làm gián đoạn tín hiệu đau, tạo thời gian nghỉ ngơi cho thần kinh, sau 2-3 tuần điều trị có thể kiểm soát triệu chứng đau cho hầu hết bệnh nhân.
IV. Làm thế nào để phòng ngừa?
•
Tiêm vaccine
: Vaccine phòng bệnh zona có thể giảm nguy cơ mắc bệnh hiệu quả, từ đó giảm khả năng phát sinh đau thần kinh sau zona. Người cao tuổi và những người có hệ miễn dịch suy yếu được khuyến nghị tiêm vaccine, đây là bước quan trọng trong việc phòng ngừa.
•
Tăng cường miễn dịch
: Điều chỉnh thói quen sinh hoạt hợp lý, đảm bảo ngủ đủ giấc, tránh thức khuya; vận động hợp lý như đi bộ, tập thái cực quyền và các bài tập aerobic khác để tăng cường sức đề kháng; ăn uống cân bằng, tiêu thụ nhiều thực phẩm giàu vitamin và protein như rau quả tươi, thịt nạc, cá, trứng giúp duy trì chức năng miễn dịch và ngăn ngừa virus xâm nhập.
Lưu ý
Đau thần kinh sau zona là một bệnh mãn tính, cần có sự kiên nhẫn và niềm tin trong việc điều trị. Bệnh nhân nên tích cực phối hợp với bác sĩ trong quá trình điều trị, đồng thời giữ tâm lý lạc quan để sớm thoát khỏi cơn đau.
Tác giả: Ma Hồng Mai, Quách Ngọc Na
