Cùng với sự phát triển của xã hội và mức sống ngày càng tăng của con người, số người mắc bệnh tiểu đường cũng tăng lên hàng năm. Bệnh tiểu đường là một căn bệnh mãn tính, nếu kiểm soát đường huyết không tốt có thể gây ra nhiều biến chứng, chẳng hạn như tê tay chân, mờ mắt, nghiêm trọng hơn có thể dẫn đến chân tiểu đường, suy thận, không chỉ gây hại cho sức khỏe mà còn mang lại nhiều bất tiện trong cuộc sống hàng ngày. Vì vậy, bệnh nhân tiểu đường cần phải kiểm soát tốt đường huyết. Tuy nhiên, trong tiềm thức của con người, thường chỉ chú trọng vào tình trạng cao đường huyết, nghĩ rằng kiểm soát đường huyết càng thấp càng tốt, nhưng không biết rằng hạ đường huyết cũng không nên xem nhẹ.
Dù là sử dụng thuốc hạ đường huyết hay tiêm insulin, đều có thể gây ra tình trạng hạ đường huyết. Hạ đường huyết có thể được coi là “chướng ngại vật” trong việc kiểm soát đường huyết, vì một khi hạ đường huyết xảy ra, trước tiên bị tổn thương sẽ là tế bào não, và tổn thương này là không thể đảo ngược. Thêm vào đó, hạ đường huyết còn có thể gây ra nhồi máu não, tim, rối loạn ý thức, thậm chí dẫn đến tử vong, vì vậy cần phải chú ý đến vấn đề này.
Bài viết này sẽ giới thiệu đến mọi người kiến thức liên quan đến việc phòng ngừa và xử lý khẩn cấp hạ đường huyết.
I. Hạ đường huyết là gì
Đối với những người chưa được chẩn đoán mắc bệnh tiểu đường, nếu đo được đường huyết <2.8 mmol/L thì được coi là hạ đường huyết. Trong khi những bệnh nhân tiểu đường đang điều trị bằng thuốc, như: uống thuốc hạ đường huyết hoặc tiêm insulin, chỉ cần đường huyết <3.9 mmol/L cũng là hạ đường huyết.
II. Triệu chứng của hạ đường huyết
Khi xảy ra hạ đường huyết, các triệu chứng xuất hiện liên quan đến mức đường huyết và tốc độ giảm đường huyết.
Các triệu chứng có thể được chia thành hai loại: một là triệu chứng kích thích hệ thần kinh giao cảm, thể hiện qua sự chóng mặt đột ngột, hồi hộp, hoa mắt, ra mồ hôi lạnh, run tay, cảm giác đói; hai là triệu chứng thần kinh trung ương, như thay đổi ý thức, rối loạn nhận thức, co giật, thậm chí hôn mê. Bệnh nhân lớn tuổi thường có thể xuất hiện triệu chứng hành vi bất thường hoặc các triệu chứng không phổ biến khác khi xảy ra hạ đường huyết. Một số bệnh nhân có thể không có triệu chứng rõ ràng khi hạ đường huyết, gọi là hạ đường huyết không triệu chứng, hoặc hạ đường huyết không cảm giác hoặc không ý thức. Một số bệnh nhân nhiều lần bị hạ đường huyết có thể biểu hiện hạ đường huyết hôn mê mà không có triệu chứng báo trước. Tuy nhiên, những bệnh nhân không có triệu chứng khi hạ đường huyết mới là người nguy hiểm nhất.
III. Phương pháp xử lý khẩn cấp hạ đường huyết
Vì hạ đường huyết mang lại nhiều nguy hại, vậy thì khi xảy ra hạ đường huyết ở nhà thì nên làm gì? Liệu có phải là tìm bác sĩ, y tá, hay bạn bè người thân? Thực ra, bản thân chúng ta mới là người chịu trách nhiệm đầu tiên về sức khỏe. Khi xảy ra hạ đường huyết, có thể tự cứu bằng cách áp dụng “Nguyên tắc mười lăm”.
“Nguyên tắc mười lăm” là gì, và nên tự cứu như thế nào? Khi đột nhiên xuất hiện chóng mặt, hồi hộp, run tay, ra mồ hôi lạnh, hoặc đo được đường huyết ≤3.9mmol/L, và ý thức tỉnh táo có thể ăn uống, cần ngay lập tức ăn từ 15-20g thực phẩm chứa đường, như một muỗng bột glucose, mật ong, hoặc 150ml nước trái cây. Nếu không thể tự ăn được, có thể nhờ người nhà hỗ trợ bôi mật ong lên nướu răng.
Nhiều người hỏi, khi xảy ra hạ đường huyết có thể uống sữa hoặc ăn socola không? Thực ra không được khuyến khích. Vì sữa và socola chứa nhiều chất béo, khó tiêu hóa hấp thụ, tốc độ làm tăng đường huyết cũng tương đối chậm. Bệnh nhân tiểu đường sau khi ăn nên kiểm tra lại đường huyết sau 15 phút, nếu đường huyết vẫn ≤3.9mmol/L và triệu chứng hạ đường huyết chưa cải thiện thì nên tiếp tục ăn từ 15-20g thực phẩm chứa đường và nhanh chóng đến bệnh viện để cấp cứu. Nếu giá trị đường huyết tăng >3.9mmol/L, triệu chứng hạ đường huyết cải thiện, nhưng thời gian đến bữa ăn tiếp theo >1 giờ thì cần ăn thêm một số đồ nhẹ như nửa quả táo, một ly sữa hoặc 3-4 chiếc bánh quy mặn để phòng tránh hạ đường huyết xảy ra lần nữa.
Khi chúng ta đã xử lý xong sự cố hạ đường huyết này, cần phải phản ánh và tổng kết nguyên nhân gây ra hạ đường huyết là gì, là không kịp ăn uống, sử dụng thuốc hạ đường huyết không đúng cách, hay do tăng lượng vận động nhưng không kịp tăng khẩu phần ăn. Cần ghi lại sự kiện này, khi lần sau đi tái khám thì chủ động thông báo cho bác sĩ về kinh nghiệm gặp phải hạ đường huyết, thảo luận cùng bác sĩ xem có cần điều chỉnh kế hoạch điều trị hay không.
IV. Làm thế nào để phòng ngừa hạ đường huyết
Để phòng ngừa hạ đường huyết xảy ra lần nữa, bệnh nhân tiểu đường cần thực hiện những điểm sau trong cuộc sống hàng ngày: 1.Ăn uống đúng giờ đúng lượng, nếu giảm lượng ăn thì giảm liều thuốc hạ đường huyết tương ứng, nếu có nguy cơ bỏ bữa cần chuẩn bị trước. 2.Không tự ý tăng liều thuốc hạ đường huyết; 3.Khi tăng cường tập thể dục thì cần tăng thêm khẩu phần ăn; 4.Nhớ tự kiểm tra đường huyết để bác sĩ kịp thời điều chỉnh kế hoạch điều trị; 5.Tuyệt đối không uống rượu bia hoặc uống rượu khi bụng đói; 6.Nếu xuất hiện triệu chứng nôn mửa, tiêu chảy, cần điều trị kịp thời và điều chỉnh liều thuốc hạ đường huyết, đồng thời tăng cường kiểm tra đường huyết. 7.Khi ra ngoài cần mang theo kẹo hoặc bánh quy và thẻ cấp cứu tiểu đường, đồng thời thông báo cho gia đình về nơi sẽ đến.
Hạ đường huyết có vẻ khó xử lý, nhưng thực sự là có thể phòng ngừa và trị liệu. Chỉ cần bệnh nhân tiểu đường chú ý từ những chi tiết nhỏ, không uống rượu, thường xuyên tập thể dục, giữ thói quen sống tốt, tăng cường kiểm tra đường huyết hàng ngày, kịp thời nhận biết những thay đổi nhỏ của cơ thể, phối hợp tích cực với kế hoạch điều trị cá nhân hóa do bác sĩ đề ra, thì việc loại bỏ “chướng ngại vật” trong hành trình kiểm soát đường huyết không phải là việc khó.
Tạp chí Y Dược số 42, năm 24, tác giả: Bệnh viện Nhân dân thành phố Lạc Định, Lữ Ngọc Vân
