Đây là bài viết thứ
4166
của
Đại Y Tiêu Hộ
Chúng ta thường gọi trẻ em là “tiểu tâm can” của cha mẹ, trong bối cảnh sự kiện World Cup sôi nổi và kỳ nghỉ đông đến gần, cha mẹ cũng đừng quên nhắc nhở trẻ cẩn thận hơn với “tiểu tâm can”.
Ở giai đoạn sơ sinh, tỷ lệ gan của trẻ em chiếm một phần lớn hơn nhiều so với gan của người lớn trong cơ thể. Lượng máu dự trữ và lưu thông trong gan, “nhà máy hóa chất” lớn nhất của cơ thể trong giai đoạn này cũng cao hơn so với người lớn bình thường. Gan là tuyến tiêu hóa lớn nhất trong cơ thể, không chỉ tiết mật để hỗ trợ tiêu hóa mà còn cần dự trữ glycogen, vitamin và các năng lượng, chất thiết yếu. Bên cạnh đó, gan còn đảm nhiệm nhiều chức năng phức tạp như tổng hợp, chuyển hóa sinh học, trao đổi chất, đông máu, giải độc và miễn dịch. Là một cơ quan hoạt động mạnh mẽ, gan cần nhiều oxy và tiêu thụ nhiều năng lượng, do đó, nó cũng dễ dàng bị xâm nhập bởi các yếu tố bên ngoài (đặc biệt là tác nhân gây bệnh), dẫn đến sự bất thường trong chức năng. Trong những năm gần đây, tỉ lệ mắc bệnh gan mật ở nước ta khá cao, thậm chí có xu hướng tăng lên hàng năm.
Nhiễm trùng là nguyên nhân chính gây ra sự bất thường trong chức năng gan ở trẻ em, trong đó nhiễm virus là phổ biến nhất, chủ yếu là nhiễm cytomegalovirus; các nhiễm khuẩn khác cũng khá thông dụng như nhiễm khuẩn, nhiễm mycoplasma. Khi nói đến nhiễm trùng, nhiều bậc phụ huynh lại nghĩ đến “kháng viêm”, “kháng virus”, nhưng đừng vội, việc dùng thuốc mù quáng sẽ gây thêm gánh nặng cho gan và thận của trẻ.
Hiện nay, về mặt y học phương Tây
, việc điều trị chức năng gan bất thường ở trẻ em chủ yếu áp dụng phương pháp điều trị nguyên nhân và bảo vệ gan. Trong trường hợp trẻ bị nhiễm virus, Ribavirin thường được sử dụng; trong điều trị virus đường hô hấp hợp bào và nhiễm virus đường hô hấp trên, thường sử dụng thuốc xịt liều thấp với hiệu quả tốt hơn. Ganciclovir cũng có thể được sử dụng cho nhiễm virus ở trẻ em. Nếu trẻ bị nhiễm khuẩn, thông thường sử dụng kháng sinh cephalosporin thế hệ ba hoặc bốn, vì loại kháng sinh này ảnh hưởng đến chức năng gan thận của trẻ ít hơn so với các loại kháng sinh khác. Trong trường hợp nhiễm mycoplasma ở trẻ em, các bác sĩ thường chọn Azithromycin dạng hạt, dễ uống. Nếu phát hiện trẻ có bất thường chức năng gan, cần kịp thời điều trị; các bất thường chức năng gan không rõ nguyên nhân cần được tiến hành xét nghiệm gen và kiểm tra bệnh chuyển hóa di truyền, thậm chí sinh thiết gan để xác định nguyên nhân điều trị.
Từ góc độ y học cổ truyền
, chúng ta thường nghe thấy câu nói “thức khuya hại gan”. “Thức khuya hại gan thực sự có căn cứ.” Bác sĩ trưởng khoa nhi, Thẩm Kiện của Bệnh viện Y học cổ truyền Trung Quốc thuộc Đại học Y hóc Trung Quốc ở Thượng Hải giải thích, “Trong sách cổ y học, 《Hoàng Đế Nội Kinh》 đã đề cập đến lý thuyết ‘khi con người ngủ, máu trở về gan’, các kinh mạch tương ứng với các thời gian trong ngày, chúng ta nói giờ Tý là từ một đến ba giờ sáng, thời gian này là lúc kinh gan hoạt động. Nếu không đi ngủ vào lúc này sẽ có nguy cơ hại tinh và hao máu lâu dài. Ngoài ra, y học cổ truyền cho rằng ‘máu là chất phụ trợ,’ gan còn có nhiệm vụ chứa máu; có thể giải thích tại sao thức khuya dẫn đến rụng tóc, khô mắt và nhiều vấn đề khác.” Thêm vào đó, việc uống rượu quá độ, ăn uống thái quá, thực phẩm nhiều dầu mỡ, tự tiện dùng thuốc cũng đều ảnh hưởng đến gan, có thể gây hại lâu dài cho sự phát triển của trẻ. Ví dụ, phụ nữ thiếu máu có thể dẫn đến chu kỳ kinh nguyệt không đều, ảnh hưởng đến khả năng mang thai, trong khi nam giới thiếu gan thận ảnh hưởng đến khả năng sinh sản. Những hành vi này làm tổn hại đến âm khí của gan cũng dễ gây dương khí của gan tăng cao, dẫn đến chóng mặt, đỏ mắt, ù tai, bực bội, nóng nảy.
Khi trẻ xuất hiện không thoải mái, các bậc phụ huynh thông thái nên hiểu rằng việc sử dụng thuốc bảo vệ gan cần dựa trên cơ sở đã có vấn đề như viêm gan, gan nhiễm mỡ; nếu phát hiện chỉ số enzym gan bất thường và được chẩn đoán có bệnh gan thì cần đến bệnh viện để điều trị theo quy chuẩn, chứ không phải tự ý dùng thuốc. Hơn nữa, một số phụ huynh còn tồn tại nhận thức sai lầm về việc “cho trẻ dùng thuốc đông y có bệnh trị bệnh, không có bệnh thì bồi bổ”, “thuốc dù là gì cũng có độc,” bất kể là đông y, tây y hay thuốc đông y, sử dụng lâu dài đều có thể xảy ra tác dụng phụ nhất định. Ví dụ, các thuốc như Bản Lan Căn, viên tán thanh phế trẻ em, siro giảm ho trẻ em chứa Bản Lan Căn, nhưng nếu sử dụng kéo dài có thể làm tổn hại thận và gây xuất huyết nội và tổn hại đến chức năng tạo huyết. Các loại thuốc như Tiểu Sài Hồ, viên Tiểu Sài Hồ, siro Thái Hà, siro giảm ho trẻ em… chứa thành phần chính là Sài Hồ, có thể gây phì đại tuyến thượng thận và teo tuyến ức, giảm chức năng miễn dịch của cơ thể và có khả năng gây tổn hại thận. Một số thuốc cũng sử dụng thủy ngân trong quá trình chế biến; mặc dù việc sắc thuốc truyền thống không thể biến thủy ngân thành sulfide độc hại, nhưng trong “Dược điển Trung Quốc” quy định liều lượng hàng ngày của thủy ngân là từ 0,1 đến 0,5g, không nên quá liều, và không thể dùng lâu dài, tránh gây tích tụ kim loại nặng trong cơ thể. Dựa trên nguyên tắc “nói về độc hại mà không bàn đến liều lượng là hành vi không hợp lý,” nên cần nhấn mạnh rằng cần sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa khi dùng thuốc cho trẻ, không nên tự ý dùng thuốc, và khi sử dụng thuốc trong thời gian dài thì cần kiểm tra chức năng gan thận định kỳ để phát hiện sớm các vấn đề.
Cần lưu ý rằng hiện nay, tỷ lệ hút thuốc của trẻ em trai từ 10 đến 14 tuổi ở nước ta là 1,51%, cao hơn mức trung bình của các nước phát triển, khoảng 180 triệu trẻ em chịu ảnh hưởng của khói thuốc lá. Một khảo sát năm 2020 về tình hình hút thuốc của cư dân từ 15 tuổi trở lên ở quận Minh Hàng, thành phố Thượng Hải cho thấy tỷ lệ nhận thức về tác hại thuốc lá trung bình chỉ đạt 70,83%. Cần chú trọng vào việc cá nhân hóa các cách truyền thông về kiểm soát thuốc lá và nội dung phù hợp. Đồng thời, gan còn là cơ quan chính tham gia vào quá trình chuyển hóa rượu, trong đó acetaldehyde là sản phẩm chuyển hóa triển khai gây tổn hại lớn nhất cho gan. Tổn thương nhẹ có thể làm tổn thương tế bào gan và gia tăng enzym gan, tổn thương nặng có thể dẫn đến tổn thương không hồi phục của tế bào gan, gây bệnh gan do rượu. Trẻ em thường không chủ động hoặc tiêu thụ rượu trong thời gian dài, nhưng một số thuốc hoặc đồ uống có thể chứa rượu (ethanol), và khi không rõ thành phần, trẻ có thể tiêu thụ, đặc biệt khi dùng với thuốc có thể gây tổn thương cho gan.
Các bậc phụ huynh, hãy giúp đứa con nhỏ của mình hạn chế “uống rượu ít hơn, thức khuya ít hơn, bực tức ít hơn, hạn chế xem các thiết bị điện tử trước khi ngủ, ăn nhiều rau quả ít đồ ăn mặn, vận động nhiều hơn, hạn chế sử dụng thuốc tùy tiện”, để bảo vệ gan nhỏ của trẻ.
Tác giả: Nguyên Ứng, Bệnh viện Hải Đăng trực thuộc Đại học Y học Trung Quốc, nghiên cứu sinh thạc sĩ. Hướng nghiên cứu: Bệnh tỳ vị và các bệnh nội tiết ở trẻ em.
Biên tập viên và người hướng dẫn của chuyên mục: Thẩm Kiện, Bệnh viện Y học cổ truyền Trung Quốc thuộc Đại học Y học Trung Quốc, bác sĩ trưởng khoa nhi, tiến sĩ y học, giáo sư hướng dẫn. Nhân tài thuộc “trăm ngàn vạn” chương trình kế thừa và đổi mới y học cổ truyền Quốc gia. Phó Chủ tịch Hội đồng chăm sóc sức khỏe trẻ em y học cổ truyền Quốc tế. Đồng sáng lập viện truyền thông y tế “Đại Y Tiêu Hộ”, và biên tập viên của “Nuôi Dưỡng Thiếu Nhi”.
