Chuyên gia đánh giá: Yin Tielun, Phó Giám đốc Khoa Thần kinh tại Bệnh viện Thứ ba của Đại học Bắc Kinh
Mọi người trong thời sinh viên thường gặp phải những bạn học như vậy: một số có điểm cao ở nhiều môn học nhưng lại kém trong môn ngữ văn, không thể đọc văn bản một cách trôi chảy, không thể làm bài đọc hiểu… Họ rõ ràng đã học rất chăm chỉ, tại sao lại không hiệu quả? Thực ra, tình huống này có thể không phải do họ không học tốt, mà họ rất có thể mắc “rối loạn đọc”.
Rối loạn đọc là gì?
Đọc có vai trò không thể thay thế trong việc hình thành quan điểm sống, giá trị, thế giới quan và phẩm chất cá nhân xuất sắc của chúng ta, nó đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển và tiến bộ của nhân loại. Tuy nhiên, một bộ phận người gặp phải rối loạn đọc, rối loạn này không chỉ khiến điểm ngữ văn của họ không cao mà còn ảnh hưởng tới việc học các môn học khác. Vậy rối loạn đọc thực sự là gì?
Rối loạn đọc (dyslexia) là một dạng rối loạn học tập đặc biệt do vấn đề của hệ thần kinh gây ra. Trong cuộc sống, nó khá phổ biến và được chia thành hai dạng theo nguyên nhân: một loại là rối loạn đọc thu được, nguyên nhân gây ra dạng rối loạn này là do tổn thương não bộ từ bên ngoài, đặc biệt là tổn thương vùng não liên quan đến đọc. Loại kia là rối loạn đọc phát triển, nguyên nhân của rối loạn này khá phức tạp, thường thể hiện bằng việc có trình độ giáo dục, kinh nghiệm học tập, trí tuệ tương đương với bạn đồng trang lứa nhưng vẫn có rối loạn đọc kéo dài.
Nguồn｜pexels
Biểu hiện cụ thể của rối loạn đọc bao gồm: gặp khó khăn trong việc đánh vần, giải mã và nhận diện từ vựng, phân biệt chữ tương tự và chữ đồng âm gặp khó khăn, khó hiểu ý nghĩa của một từ trong cụm từ hay bài viết, khó khăn khi tạo câu và chỉ có thể sao chép mà không thể diễn đạt ngôn ngữ hoặc khó khăn trong việc hiểu nội dung đã sao chép, gặp khó khăn trong việc hồi tưởng nội dung đã đọc, v.v.
Rối loạn đọc hình thành như thế nào?
Theo nguyên nhân gây ra rối loạn đọc, nó được chia thành rối loạn đọc thu được và rối loạn đọc phát triển. Như đã đề cập trước đó, nguyên nhân gây ra rối loạn đọc thu được là do tổn thương não bộ từ bên ngoài, đặc biệt là tổn thương vùng não liên quan đến đọc. Nguyên nhân của rối loạn đọc phát triển không đơn giản, cũng đã có nhiều tranh luận về nguyên nhân này, hiện vẫn chưa có kết luận nhất quán. Quan điểm chính hiện nay cho rằng rối loạn nghe, phản ứng thị giác chậm và rối loạn chú ý không gian là những nguyên nhân chính.
Rối loạn nghe có ba biểu hiện chính: một là ý thức âm thanh kém, hai là tốc độ truy hồi âm thanh từ trí nhớ chậm, ba là trí nhớ ngắn hạn kém.
Tiếp nhận âm thanh chủ yếu liên quan tới thông tin âm thanh, trong khi thông tin âm thanh là cốt lõi của việc đọc. Khi học sinh có ý thức âm thanh kém, không thể tiếp nhận, xử lý và lưu trữ âm thanh một cách có ý thức, việc đọc sẽ gặp khó khăn. Đọc cần liên tục liên kết với trí nhớ đã được lưu trữ trong não, nếu tốc độ truy hồi những ký ức dài hạn chậm hơn người bình thường thì thường sẽ thể hiện triệu chứng rối loạn đọc. Quá trình đọc chủ yếu là ghi nhớ nhanh chóng và ngắn hạn các từ, cụm từ, câu trong thông tin âm thanh. Những học sinh có trí nhớ ngắn hạn kém sẽ gặp phải tình trạng “đọc câu sau quên câu trước”, lâu dần sẽ hình thành rối loạn đọc.
Nguồn｜unsplash
Quá trình đọc cần chúng ta phản ứng nhanh chóng về mặt thị giác, phản ứng ban đầu về các đoạn văn nhìn thấy trong đầu để thu thập thông tin chính. Học sinh có phản ứng thị giác chậm thường gặp khó khăn trong việc thu thập thông tin kịp thời qua thị giác, tình trạng “mù chữ bẩm sinh” này càng làm sâu thêm rối loạn đọc.
Rối loạn chú ý không gian có thể được hiểu là việc định vị nhanh chóng đoạn văn mục tiêu từ bài viết qua thị giác và sự chú ý. Nếu có khuyết điểm trong quá trình này, nó có thể dẫn đến rối loạn đọc.
Phương pháp cải thiện rối loạn đọc
Đối với một số học sinh, rối loạn đọc thậm chí có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành, gây ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống và công việc. Do đó, cần can thiệp kịp thời vào các khuyết điểm của người mắc rối loạn đọc ở các khía cạnh như thị giác, thính giác, khả năng tập trung, nhận thức và rối loạn không gian để cải thiện tình hình.
Can thiệp hành vi
là phương pháp duy nhất hiện nay có thể làm giảm hiệu quả tình trạng rối loạn đọc. Có thể tham khảo các phương pháp can thiệp hành vi như sau:
Một là hỗ trợ thị giác: như tăng cường đào tạo thứ tự không gian thị giác cho học sinh nhằm giảm bớt vấn đề lộn xộn, thêm chữ hoặc giảm chữ khi đọc. Hơn nữa, chữ Hán là chữ biểu ý, việc học chữ phần lớn phụ thuộc vào trí nhớ thị giác trực tiếp. Khi can thiệp, cần chú trọng việc tách rời bộ thủ và phương pháp hình ảnh hóa việc học chữ. Cách đào tạo thị giác này có thể làm giảm hiệu quả sự rối loạn đọc của học sinh.
Phương pháp tách chữ
Nguồn｜pexels
Hai là tăng cường đọc: Điều này có nghĩa là tiến hành đào tạo củng cố cho các từ, câu và đoạn văn của học sinh mắc rối loạn đọc nhằm giảm tốc độ đọc chậm và việc lộn xộn khi đọc lớn tiếng. Ví dụ, việc đọc đi đọc lại các bài viết hoặc đoạn văn ngắn gọn và có ý nghĩa để nâng cao sự lưu loát khi đọc, đọc lớn những bài viết hoặc câu mà mình quan tâm để giảm thiểu vấn đề lộn xộn khi đọc lớn, từ từ cải thiện tình trạng rối loạn đọc. Thêm vào đó, tăng tốc độ đọc, sử dụng sách nói cũng là những phương pháp hiệu quả trong việc làm giảm rối loạn đọc.
Nguồn｜unsplash
Ba là can thiệp âm thanh: Phần lớn học sinh mắc rối loạn đọc đều gặp vấn đề về âm thanh, vì vậy cần tăng cường can thiệp âm thanh cho những học sinh này. Ví dụ, sử dụng âm nhạc để can thiệp âm thanh, qua việc rèn luyện khả năng nhận thức về nhịp điệu, âm điệu, giai điệu và lời bài hát sẽ giúp cải thiện vấn đề về âm thanh, tăng cường khả năng đọc, hiểu và hồi tưởng, từ đó cải thiện tình trạng rối loạn đọc.
Bốn là tăng cường sự thú vị và khả năng đọc hiểu của văn bản: Rối loạn đọc thường làm cho học sinh có tâm lý sợ hãi và kháng cự với việc đọc, vì vậy việc kích thích sự hứng thú đọc của học sinh là rất quan trọng. Ví dụ, có thể sử dụng các công cụ hỗ trợ như máy tính để gia tăng tính hấp dẫn và dễ hiểu của văn bản thông qua hình ảnh, video, v.v., cải thiện sự đơn điệu và tẻ nhạt của văn bản.
Năm là phương pháp can thiệp qua vận động: Can thiệp qua vận động chủ yếu nhắm vào người mắc rối loạn đọc phát triển, với mục đích thay đổi cấu trúc và chức năng não qua các hoạt động thể chất, chẳng hạn như trò chơi điện tử nhằm thúc đẩy sự phát triển của não bộ, giảm thiểu các vấn đề về trí nhớ, tính nhanh nhạy ngôn ngữ, khả năng học hỏi, khả năng ngôn ngữ và sự chú ý, từ đó làm nhẹ triệu chứng rối loạn đọc, góp phần nâng cao tốc độ đọc và khả năng tập trung.
Trò chơi điện tử vận động
Nguồn｜pexels
Mặc dù hiện tại nghiên cứu về cơ chế và can thiệp cho rối loạn đọc vẫn chưa trưởng thành, nhưng sự quan tâm của công chúng đối với vấn đề này đang ngày càng tăng. Hy vọng trong tương lai gần, những người gặp khó khăn trong việc đọc có thể thong thả trôi dạt giữa những dòng chữ.
