Bệnh lupus ban đỏ hệ thống (systemic lupus erythematosus, SLE) là một bệnh tự miễn đa yếu tố và có nguyên nhân phức tạp, có thể hình dung như một cuộc “đảo chính” trong hệ thống miễn dịch của cơ thể, khi chống lại các mô và cơ quan của chính mình. Triệu chứng biểu hiện rất đa dạng, tiến triển bệnh phức tạp, và phổ biến hơn ở nhóm phụ nữ. Đặc biệt, triệu chứng sớm của SLE thường kín đáo, do đó, trong nhiều trường hợp, tổn thương cơ quan đã dần tích lũy trước khi người bệnh nhận ra. Do đó, việc thực hiện dự đoán rủi ro sớm và phân loại chính xác cho SLE là rất quan trọng trong việc quản lý và phòng ngừa bệnh.
Proteomics tập trung vào việc nghiên cứu hàng ngàn loại protein trong cơ thể con người, với mục tiêu lập “bản đồ toàn cảnh” của protein. Là cầu nối giữa di truyền và hiện tượng bệnh lý, nó hỗ trợ các nhà nghiên cứu phân tích sâu hơn về cơ chế tác động của các yếu tố nguy cơ di truyền hoặc không di truyền liên quan đến các bệnh phức tạp (như SLE), giống như việc sử dụng kính hiển vi để khám phá những bí mật tinh tế ẩn sau điều chỉnh gen. Tuy nhiên, hiện tại, giới học thuật vẫn thiếu hiểu biết sâu sắc về mối liên hệ giữa đặc điểm protein trong quy mô lớn và rủi ro phát bệnh SLE, cụ thể là chưa xác định rõ mức độ thay đổi động của protein có thể dự đoán sự khởi phát bệnh SLE. Nhưng có thể khẳng định rằng, việc khai thác sâu hơn dữ liệu proteomics có thể tiết lộ một cơ chế bệnh mới, khóa chặt vào những “protein trung gian” quan trọng, mở ra cơ hội phát triển các liệu pháp mới cho SLE.
(Nguồn hình ảnh từ internet, bản quyền thuộc về tác giả gốc)
Để giải quyết khoảng trống trong nghiên cứu này, Trung tâm Nghiên cứu Y học Lâm sàng Bệnh Thận Quốc gia thuộc Bệnh viện Nam Kỳ đã thực hiện các công việc liên quan, và kết quả nghiên cứu được công bố trên tạp chí “Rheumatology”. Nghiên cứu này dựa trên dữ liệu protein huyết tương từ khoảng 3000 loại, đã thành công trong việc xây dựng một mô hình bao gồm 22 loại protein, mô hình này có hiệu quả đáng kể trong việc dự đoán rủi ro phát bệnh SLE. GS Qin Xianhui là tác giả liên lạc của bài báo, và nghiên cứu sinh tiến sĩ Yang Sisi là tác giả chính.
Nhóm nghiên cứu đã đưa vào 28,220 phụ nữ chưa mắc SLE tại thời điểm cơ sở, và chia ngẫu nhiên thành nhóm huấn luyện và nhóm kiểm tra. Trong nhóm huấn luyện, các nhà nghiên cứu đã chính xác lọc ra 22 loại protein liên quan chặt chẽ đến sự phát triển mới của SLE, và dùng chúng để xây dựng mô hình dự đoán protein huyết tương. Được kiểm nghiệm, mô hình này thể hiện khả năng dự đoán rủi ro SLE tốt trong cả nhóm kiểm tra (chỉ số C = 0.801) và nhóm huấn luyện (chỉ số C = 0.819). So với mô hình rủi ro gen hiện tại (chỉ số C = 0.638) và mô hình dự đoán rủi ro lâm sàng (chỉ số C = 0.706), mô hình protein này có nhiều ưu điểm, nâng cao khả năng dự đoán một cách đáng kể.
Thông qua phân tích phong phú và phân tích mạng lưới của 22 loại protein này, các nhà nghiên cứu đã làm rõ thêm rằng TNF, CD80 và LGALS9 là các protein trung tâm trong mạng lưới tương tác của protein ứng viên SLE.
Hình 1: Sơ đồ kết quả nghiên cứu
Nhóm nghiên cứu cũng đã tiến hành phân tích ngẫu nhiên Mendel và phân tích mục tiêu thuốc cho 22 loại protein này, và kết quả cho thấy rằng 4 loại protein ITGAV, TNFRSF4, CXCL10 và CD207 có mối liên hệ nguyên nhân trực tiếp với SLE. Đáng chú ý, TNFRSF4 và CXCL10 đã được xác định là mục tiêu thuốc cho bệnh ung thư và bệnh tiểu đường tự miễn dịch, rất có khả năng sẽ được phát triển lại để ứng dụng trong điều trị lâm sàng SLE.
Trong thực hành lâm sàng, việc thu thập mẫu máu là đơn giản và dễ thực hiện, và xét nghiệm protein huyết tương rất có tính khách quan, có thể định lượng và thao tác dễ dàng. So với cách thu thập yếu tố nguy cơ lâm sàng truyền thống phụ thuộc vào báo cáo tự giác của bệnh nhân, hồ sơ y tế hoặc cần nhiều lần kiểm tra phức tạp, xét nghiệm protein huyết tương thể hiện rõ ưu thế trong sàng lọc quần thể lớn, có thể nhanh chóng và chính xác xuất ra thông tin quan trọng, tránh được quá trình đánh giá dài dòng và phức tạp.
Tóm lại, nghiên cứu này xác nhận rằng một xét nghiệm protein huyết tương đơn giản có thể dự đoán hiệu quả rủi ro phát bệnh SLE. Điều này mở ra một phương pháp mới và thuận tiện cho việc dự đoán rủi ro SLE, đặc biệt phù hợp cho việc sàng lọc quần thể lớn và xác định rủi ro sớm. Nhờ phương pháp này, không chỉ hỗ trợ bệnh nhân can thiệp kịp thời trong giai đoạn đầu của bệnh mà còn có thể giảm thiểu tổn thương lâu dài do sự tiến triển của bệnh gây ra, cải thiện đáng kể tiên lượng của bệnh nhân.
Tài liệu tham khảo: Yang S, Zhang Y, Ye Z, et al. Plasma proteomics for risk prediction and identification of novel drug targets in systemic lupus erythematosus. Rheumatology (Oxford). Xuất bản trực tuyến ngày 30 tháng 1 năm 2025. doi:10.1093/rheumatology/keaf055
Biên tập: Yang Sisi, Liang Xiaolong
Thẩm định: Qin Xianhui, Zhang Yuanyuan
