Giấc ngủ là một trong những nhu cầu cơ bản của sức khỏe con người, tầm quan trọng của nó không thể phủ nhận. Với nhịp sống hiện đại ngày càng nhanh, thói quen ngủ của mọi người ngày càng đa dạng, thời gian ngủ cũng có xu hướng phân hóa hai cực. Trong những năm gần đây, ngày càng nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng sự bất thường về thời gian ngủ có liên quan mật thiết đến nhiều vấn đề sức khỏe, đặc biệt là ở nhóm người trung niên và cao niên, ngủ quá nhiều hoặc quá ít đều có thể dẫn đến bệnh tim mạch, rối loạn tâm thần và bệnh thoái hóa thần kinh.
Để khám phá sâu hơn mối quan hệ cụ thể giữa thời gian ngủ và sức khỏe, đặc biệt là liệu giấc ngủ ngắn và giấc ngủ dài có ảnh hưởng đến sức khỏe thông qua các cơ chế sinh học khác nhau, giáo sư Phùng Kiến Phong và nhóm nghiên cứu tại Đại học Phúc Đán đã công bố nghiên cứu mới trên tạp chí Nature Mental Health, tiết lộ những ảnh hưởng khác nhau của giấc ngủ ngắn và giấc ngủ dài đến sức khỏe, đồng thời tìm ra mối quan hệ nguyên nhân – kết quả, từ đó cung cấp cho công chúng những lời khuyên về giấc ngủ một cách khoa học hơn.
Quá trình và phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu này dựa trên dữ liệu từ ngân hàng sinh học Anh, bao gồm hơn 600.000 người tham gia trong độ tuổi từ 38 đến 73. Để đảm bảo độ chính xác và độ tin cậy của nghiên cứu, nhóm nghiên cứu đã sử dụng nhiều phương pháp và kỹ thuật nghiên cứu tiên tiến.
Các nhà nghiên cứu đã phân loại người tham gia theo thời gian ngủ thành hai nhóm: nhóm ngủ ngắn (≤7 giờ) và nhóm ngủ dài (≥7 giờ), đồng thời ghi nhận chi tiết thời gian ngủ trung bình của từng nhóm. Để phân tích sâu hơn mối quan hệ giữa thời gian ngủ và các chỉ số sức khỏe, họ đã thu thập dữ liệu xét nghiệm máu, dữ liệu chuyển hóa và kết quả hình ảnh học thần kinh của một số người tham gia, nhằm khám phá tác động của thời gian ngủ đến sức khỏe từ nhiều khía cạnh khác nhau.
Trong phân tích liên kết toàn bộ kiểu hình, các nhà nghiên cứu đã khám phá mối quan hệ giữa giấc ngủ ngắn và giấc ngủ dài với 3.735 biến kiểu hình, phân tích quy mô lớn này giúp tiết lộ một cách toàn diện mối quan hệ phức tạp giữa thời gian ngủ và các vấn đề sức khỏe.
Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng đã áp dụng nhiều phương pháp nghiên cứu tiên tiến, bao gồm phân tích di truyền, kiểm tra chuyển hóa miễn dịch và hình ảnh cấu trúc não. Họ đã nghiên cứu sâu về sự khác biệt trong di truyền, chuyển hóa miễn dịch và cấu trúc não giữa các nhóm ngủ ngắn và ngủ dài. Bằng cách sử dụng các phương pháp phân tích ngẫu nhiên Mendel, nhóm nghiên cứu đã cố gắng làm rõ mối quan hệ nguyên nhân – kết quả giữa thời gian ngủ và các vấn đề sức khỏe. Toàn bộ quá trình nghiên cứu được thực hiện một cách nghiêm ngặt và tỉ mỉ, nhằm khám phá tác động của thời gian ngủ đến sức khỏe từ nhiều khía cạnh khác nhau.
Những phát hiện nghiên cứu
Sau khi phân tích dữ liệu nghiêm ngặt và nghiên cứu sâu, nhóm nghiên cứu tại Đại học Phúc Đán đã đạt được nhiều phát hiện quan trọng:
1. Sự khác biệt về ảnh hưởng đến sức khỏe giữa giấc ngủ ngắn và giấc ngủ dài: Nhóm người ngủ ngắn và nhóm người ngủ dài có sự khác biệt đáng kể về di truyền, chuyển hóa miễn dịch và cấu trúc não, điều này hỗ trợ quan điểm rằng thời gian ngủ dài ngắn ảnh hưởng đến sức khỏe thông qua các cơ chế sinh học khác nhau.
2. Giấc ngủ ngắn là “nguyên nhân” của bệnh: Nghiên cứu cho thấy giấc ngủ ngắn thường là “yếu tố khởi phát” của nhiều bệnh. Nó liên quan đến chứng mất ngủ, khó khăn trong giấc ngủ, cảm xúc trầm cảm, đau cơ thể và tăng số lần điều trị bằng thuốc. Đồng thời,
giấc ngủ ngắn cũng có sự liên quan đáng kể đến các dấu hiệu liên quan đến sức khỏe xương và lão hóa
, như phosphatase kiềm, vitamin D và yếu tố tăng trưởng giống insulin. Vì vậy, giấc ngủ ngắn không chỉ là một yếu tố nguy cơ sức khỏe tiềm tàng mà còn là nguyên nhân trực tiếp của nhiều bệnh và vấn đề sức khỏe.
3. Giấc ngủ dài là “hệ quả” của bệnh: Ngược lại, giấc ngủ dài thường là “kết quả” của nhiều bệnh. Nó liên quan đến nhiều triệu chứng về thể chất và tâm lý, như ngủ gật thường xuyên vào ban ngày, khó khăn trong việc dậy vào buổi sáng, tốc độ đi bộ chậm lại và tỷ lệ mỡ cơ thể tăng lên. Trong xét nghiệm máu, giấc ngủ dài có liên quan mật thiết đến các dấu hiệu của hệ miễn dịch và phản ứng viêm, cũng như các dấu hiệu nguy cơ bệnh tim mạch. Bên cạnh đó, phân tích cấu trúc não cho thấy kích thước của hippocampus và thalamus ở những người ngủ dài đã bị giảm rõ rệt, trong khi những vùng não này có vai trò quan trọng trong chức năng ghi nhớ và nhận thức, điều đó cho thấy giấc ngủ dài có thể liên quan đến suy giảm chức năng nhận thức và các vấn đề về trí nhớ. Vì vậy, giấc ngủ dài hoạt động như một tín hiệu cảnh báo về tình trạng sức khỏe kém.
4. Thời gian ngủ liên quan đến điểm số sức khỏe toàn diện giảm và tỷ lệ bệnh mãn tính gia tăng: Dù là giấc ngủ ngắn hay giấc ngủ dài, cả hai đều liên quan đến điểm số sức khỏe toàn diện giảm và tỷ lệ bệnh mãn tính gia tăng, điều này càng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì thời gian ngủ hợp lý.
5. Sự khác biệt về nền tảng di truyền: Những người có thời gian ngủ khác nhau có nền tảng di truyền rõ rệt khác nhau, điều này cung cấp cơ sở lý thuyết cho các can thiệp về giấc ngủ nhắm vào các nhóm người cụ thể trong tương lai.
Nhóm nghiên cứu tại Đại học Phúc Đán đã xác nhận mới nhất rằng thời gian ngủ và sức khỏe có mối liên quan chặt chẽ. Giấc ngủ ngắn có thể là yếu tố khởi phát bệnh, liên quan đến chứng mất ngủ, trầm cảm, đau cơ thể; giấc ngủ dài thì báo hiệu các vấn đề sức khỏe, liên quan đến suy giảm miễn dịch, bệnh tim mạch và suy giảm chức năng nhận thức.
Lời khuyên về giấc ngủ
1. Duy trì thời gian ngủ hợp lý: Người lớn nên cố gắng duy trì thời gian ngủ mỗi đêm khoảng 7 giờ, tránh giấc ngủ quá ngắn hoặc quá dài.
2. Quan tâm đến chất lượng giấc ngủ: Ngoài thời gian ngủ, chất lượng giấc ngủ cũng quan trọng. Nên tạo ra một môi trường ngủ yên tĩnh, thoải mái và tối, tránh sử dụng thiết bị điện tử quá mức trước khi đi ngủ.
3. Thiết lập thói quen ngủ đều đặn: Duy trì thời gian làm việc đều đặn sẽ giúp điều chỉnh đồng hồ sinh học, nâng cao chất lượng giấc ngủ.
4. Quan tâm đến tín hiệu sức khỏe của cơ thể: Nếu xuất hiện các vấn đề sức khỏe như mất ngủ, khó ngủ, tâm trạng trầm cảm, nên đến bác sĩ kịp thời để tìm nguyên nhân và thực hiện các biện pháp thích hợp.
5. Can thiệp và điều trị khoa học: Nếu có vấn đề về giấc ngủ, có thể thực hiện can thiệp và điều trị khoa học dưới sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên nghiệp, như liệu pháp hành vi nhận thức, điều trị bằng thuốc.
Tài liệu tham khảo: LiY, Gong W, Sahakian B.J, et al. Những con đường sinh học khác nhau liên kết thời gian ngủ ngắn và dài với sức khỏe tâm thần và thể chất. Tạp chí Nature Mental Health (2025).
