Cơn đau khi bị gout tấn công đủ sức khiến một người trưởng thành mạnh mẽ rơi lệ hối tiếc. Nhưng ban đầu người ta nghĩ rằng chỉ người lớn tuổi mới dễ mắc bệnh gout, không ngờ những người trẻ yêu thích thể thao và kiểm soát chế độ ăn uống cũng có thể mắc phải, chỉ vì một lần leo núi…
Nguồn ảnh: mạng xã hội nào đó
Đúng vậy! Giống như bệnh cao huyết áp, đột quỵ, gout đã từng được coi là “bệnh của người già”, giờ đây cũng đã bắt đầu tìm đến giới trẻ.
Bệnh viện Tongji ở Vũ Hán đã thực hiện một nghiên cứu từ năm 2010 đến 2019, khảo sát 732.527 người trưởng thành ở địa phương. Kết quả cho thấy,
tỷ lệ mắc bệnh tăng acid uric trong nhóm tuổi từ 20 đến 39 đã tăng từ 22,5% lên 40,1% trong vòng 10 năm
, gần như gấp đôi, là nhóm tuổi có tỷ lệ tăng nhanh nhất.
Một nghiên cứu khác diễn ra tại Thanh Đảo cũng phát hiện ra rằng trong gần 10 năm qua, tỷ lệ mắc gout đã cho thấy xu hướng trẻ hóa rõ rệt. Trong khảo sát từ năm 2013 đến 2018,
độ tuổi trung bình mắc bệnh gout đã giảm 4,14 tuổi, tỷ lệ bệnh nhân mắc gout ở độ tuổi dưới 30 đã tăng 12% so với tổng số bệnh nhân.
Vì vậy, có thể nói rằng, nồng độ acid uric cao và cơn đau do bệnh gout gây ra, cũng như các nguy cơ chết người, thực sự đang dần dần tiếp cận giới trẻ.
01
Gout ảnh hưởng đến sức khỏe như thế nào?
Tăng acid uric và gout là một quá trình bệnh lý liên tục và mãn tính. Tăng acid uric là hội chứng rối loạn chuyển hóa do rối loạn chuyển hóa purine gây ra, không phân biệt giới tính, miễn là nồng độ acid uric trong máu vượt quá 420μmol/L hai lần không cùng ngày thì sẽ được gọi là tăng acid uric. Nếu nồng độ acid uric trong máu vượt quá độ bão hòa của nó trong máu hoặc mô, sẽ hình thành tinh thể natri urate tại các khớp và lắng đọng, gây ra phản ứng viêm cục bộ và tổn thương mô, chính là chúng ta thường nói đến bệnh gout.
Nói một cách đơn giản, chỉ cần nồng độ acid uric trong máu vượt mức, đó là tăng acid uric. Khi người bệnh tăng acid uric xuất hiện đau và sưng khớp, đó là gout. Mức acid uric cao không nhất thiết sẽ gây ra gout, nhưng gout chắc chắn là do acid uric cao gây ra. Mức độ acid uric như thế nào mới gây ra gout thì tùy thuộc mỗi người, có người chỉ cần acid uric trong máu từ 400-500 đã phát bệnh, nhưng có người tới 700-800 vẫn chưa có triệu chứng. Vì vậy, việc phát bệnh gout thường rất âm thầm.
Ban đầu, có thể chỉ là sưng đỏ và viêm ở ngón tay, ngón chân, nếu không để ý có thể nghĩ chỉ là chấn thương cơ thông thường hoặc mệt mỏi, hầu như không ảnh hưởng đến cuộc sống bình thường. Nhưng nếu không được chú ý, sự lắng đọng của tinh thể sẽ gia tăng, các cơn đau sẽ dần lan ra đến khớp gối, khuỷu tay và những khớp lớn khác, cơn đau cũng trở nên khó bỏ qua, cả khớp sẽ xuất hiện tình trạng sưng đỏ nghiêm trọng, biến dạng, thậm chí có cảm giác nóng rát, khi phát cơn thường xuyên đau đến mức không thể bước xuống đất, chỉ cần có lực tác động vào khớp là sẽ cảm thấy những cơn đau như kim chích liên tục. Một số người, vào lúc phát cơn, thậm chí chỉ có thể nằm trên giường nghỉ ngơi. Nhưng như vậy cũng rất khó chịu, gout thường xảy ra vào ban đêm, thường xuyên là giữa giấc mơ thì cơn đau như kim chích xuất hiện, rồi theo đó là một đêm trằn trọc không ngủ.
Nguồn hình ảnh: unsplash.com
Và sau cơn đau, nếu tinh thể acid uric lắng đọng ở thận thì có thể gây ra các bệnh lý như bệnh thận, viêm thận mãn tính hoặc sỏi thận, nghiêm trọng sẽ dẫn đến suy thận chết người. Ngoài ra, vì tinh thể acid uric có thể gây tổn thương cho nhiều cơ quan, tổ chức khác nhau trong cơ thể, nên gout có liên quan đến các bệnh như cao huyết áp, tiểu đường, xơ vữa động mạch, bệnh mạch vành. Vì vậy,
gout không chỉ đau đến mức có thể chết, mà còn thực sự có thể gây chết người!
Vậy bệnh gout đáng sợ như vậy, rốt cuộc thì nó đến từ đâu?
02
Gout thật sự đến từ đâu?
Cả nguyên nhân của tăng acid uric và gout đều là do rối loạn chuyển hóa acid uric trong cơ thể. Khi acid uric tăng cao, rủi ro sẽ đến.
Acid uric là sản phẩm cuối cùng của quá trình chuyển hóa purine trong cơ thể. Trong điều kiện bình thường, 90% acid uric sẽ được cơ thể tái hấp thu, 10% còn lại thì được thải ra ngoài qua nước tiểu, mồ hôi, phân để giữ cho nồng độ acid uric trong cơ thể ở mức cân bằng động. Nhưng nếu sản xuất quá nhiều, hoặc thải ra không kịp thời, sẽ dẫn đến sự tích tụ acid uric trong cơ thể.
Cơ thể con người hàng ngày vẫn liên tục sản xuất acid uric, trong đó có acid uric nội sinh và ngoại sinh, acid uric nội sinh chiếm khoảng 80%, được sinh ra từ quá trình phân hủy tế bào trong cơ thể; acid uric ngoại sinh chiếm khoảng 20%, là acid uric được hình thành từ việc tiêu hóa và phân hủy các chất purine trong thực phẩm.
Mặc dù acid uric nội sinh đóng góp khoảng 80% tổng nồng độ acid uric, nhưng nó là sản phẩm chuyển hóa bình thường và không ảnh hưởng đến sức khỏe của chúng ta. Chúng ta cũng không thể kiểm soát mức độ này – chỉ cần cơ thể còn hoạt động bình thường, thì sản lượng của phần này là không thể tránh khỏi.
Sự tích tụ quá nhiều acid uric trong cơ thể chủ yếu là do chúng ta ăn uống tốt quá mức, dẫn đến sản xuất acid uric ngoại sinh vượt quá ngưỡng bình thường.
Khi lượng purine nạp vào thông qua thực phẩm vượt quá mức sản xuất và phân hủy rất bình thường, thì mức acid uric trong máu sẽ bị mất cân bằng.
Một số hải sản và thịt bò, thịt cừu đều là các thực phẩm có chứa nhiều purine, cũng không có gì ngạc nhiên khi gout trước đây bị coi là bệnh của giới thượng lưu – không phải người giàu có ai ăn cá tôm thịt bò mỗi bữa đâu? Nhưng với sự phát triển kinh tế, giờ đây mọi người cũng có thể tự do thưởng thức hải sản, thịt bò, thịt cừu, không có gì ngạc nhiên gout đã “đi vào nhà dân”. Biết rằng gout đến từ đâu, vậy làm thế nào để tránh bị “gout” làm phiền?
03
Làm thế nào để tránh xa gout? Có thể thử 9 điểm này!
1
Hải sản, thịt bò, thịt cừu, ăn phải hợp lý!
Để giảm nguy cơ gout, trước tiên phải kiểm soát lượng hải sản tiêu thụ. Những người thường xuyên ăn hải sản có nguy cơ mắc gout cao gấp 1,5 lần so với những người ít ăn.
Nguồn ảnh: Pexel
Các tỉnh ven biển như Quảng Đông, Giang Tô, Chiết Giang, Sơn Đông, nơi người dân có thói quen ăn hải sản, đều là những khu vực có tỷ lệ cao mắc bệnh tăng acid uric và gout, tỷ lệ bệnh rõ rệt cao hơn các tỉnh khác.
TIêu thụ quá nhiều thịt bò, thịt cừu cũng sẽ làm tăng nồng độ acid uric. Các tỉnh như Nội Mông, Tân Cương có tiêu thụ thịt bò, thịt cừu lớn, tỷ lệ mắc bệnh tăng acid uric cũng rất cao. Nội tạng cũng là một nguồn purine lớn, nên những nơi yêu thích ăn thịt bò, thịt cừu và nội tạng như Tứ Xuyên, Trùng Khánh cũng có tỷ lệ mắc gout cao.
Ngoài loại thịt cũng ảnh hưởng, thì chất lượng thịt cũng rất quan trọng. Vì chế độ ăn nhiều chất béo có thể thúc đẩy sự rối loạn chuyển hóa acid uric, khi ăn thịt cũng nên cố gắng chọn loại ít chất béo, tốt nhất là trụng qua nước sôi để loại bỏ một phần purine, chẳng hạn như khi ăn lẩu thịt bò Chao Sơn thì chỉ nên ăn thịt thôi, chứ không uống nước dùng, vì tỉnh Quảng Đông rất thích ăn nước dùng ngọt cũng có tỷ lệ mắc gout cao.
2
Rau củ, nấm cũng cần ăn hợp lý
Rau củ và nấm cũng có một số thực phẩm chứa nhiều purine như đậu, rau chân vịt, bông cải xanh, rong biển, nấm mèo, măng tây, cần tây, rau ngò, nấm hương, nấm trà, nấm trượt, nấm đầu khỉ, nấm phỉ.
Tuy nhiên, so với thực phẩm động vật có purine cao, thực phẩm thực vật chứa purine thực sự không có “sát thương” mạnh đến vậy, như một số loại đậu chứa các chất dinh dưỡng khác lại có tác dụng giảm acid uric. Do đó, trong các hướng dẫn điều trị tăng acid uric ở Mỹ và châu Âu chỉ khuyến nghị hạn chế tiêu thụ thực phẩm nguồn gốc động vật, nhưng không hạn chế lượng rau và trái cây giàu purine.
3
Nước ngọt và đồ tráng miệng có đường, đừng uống, đừng ăn!
Ngoài việc thức ăn có chứa purine cao trong chế độ ăn hàng ngày sẽ trực tiếp ảnh hưởng đến nồng độ acid uric, một số thói quen ăn uống khác cũng có thể làm tăng sự tích tụ acid uric.
Thực phẩm chứa nhiều đường, đặc biệt là thực phẩm chứa nhiều fructose, sẽ làm tăng tốc độ hình thành acid uric. Một nghiên cứu ở Mỹ cho thấy việc tiêu thụ quá nhiều đường bổ sung qua nước ngọt có ga sẽ làm tăng rõ rệt tỷ lệ mắc bệnh tăng acid uric. So với người không uống nước ngọt có ga, tỷ lệ mắc bệnh ở nam giới trẻ tuổi từ 20-34 có thói quen uống nước ngọt có ga tăng 1,5 lần, trong khi ở nhóm tuổi từ 35-49, tỷ lệ rủi ro cũng tăng 1,5 lần.
Nguồn ảnh: Pexel
Do estrogen có thể ức chế sự phân hủy purine, tăng thải acid uric, nên tỷ lệ mắc bệnh tăng acid uric của phụ nữ thấp hơn nam giới, và thường xảy ra vào thời kỳ mãn kinh khi nồng độ estrogen giảm, nhưng việc tiêu thụ đường bổ sung cũng có tác động đến tỷ lệ mắc bệnh của phụ nữ. Phụ nữ trên 35 tuổi có tỷ lệ mắc bệnh tăng 1,6-2,3 lần do tiêu thụ quá mức đường bổ sung.
Mặc dù thức uống có đường không trực tiếp gây ra gout, nhưng nó có thể trở thành giọt nước tràn ly,
nếu bạn đã ở ranh giới mắc bệnh tăng acid uric hoặc gout, thì việc bỏ thức uống có đường thực sự có thể giúp bạn thoát khỏi đau đớn.
4
Giảm cân hợp lý, thực sự là tốt cho sức khỏe
Béo phì cũng sẽ khuếch đại ảnh hưởng của đường bổ sung đối với tỷ lệ mắc bệnh tăng acid uric. Chỉ cần béo phì đã làm tăng nguy cơ mắc bệnh tăng acid uric, cơ chế có thể là do sự tích tụ quá nhiều mỡ sẽ sản sinh, tích tụ acid uric, đặc biệt là sự tích tụ mỡ nội tạng càng thúc đẩy sự gia tăng sản sinh acid uric,
những người béo phì thường đi kèm với tăng acid uric, tiểu đường và một loạt các vấn đề rối loạn chuyển hóa khác.
Và nếu là béo phì kèm theo thói quen uống nước có đường, thì thậm chí còn tăng gấp bội. Nghiên cứu trước đó ở Mỹ cho thấy, không phân biệt tuổi tác và giới tính, những người béo phì và tiêu thụ quá nhiều nước có đường dễ mắc bệnh tăng acid uric hơn những người khác. Trong đó, những nam giới trẻ và béo phì, có uống nước có đường, tỷ lệ mắc bệnh cao gấp 3,4-7 lần so với những người có hình dáng bình thường và không uống nước. Nếu là nam giới trung niên béo phì, uống nước có đường, thì tỷ lệ mắc bệnh sẽ tăng trực tiếp từ 6,3-29,9 lần.
5
Trái cây có thể ăn với mức độ hợp lý, chọn đúng thì yên tâm
Ngoài ra, cần lưu ý mối liên hệ giữa chế độ ăn nhiều đường và gout chủ yếu vẫn nằm ở đường bổ sung, tức là nước ngọt, món tráng miệng, siro, v.v. nên ăn ít hoặc không ăn. Còn với đường tự nhiên trong trái cây và rau củ thì không cần quá lo lắng. Mặc dù trong thời gian ngắn nếu tiêu thụ quá nhiều trái cây sẽ dẫn đến tăng nồng độ acid uric, nhưng việc thường xuyên ăn với lượng trái cây hợp lý lại có thể thúc đẩy sự bài xuất acid uric, do đó ngay cả khi đã là bệnh nhân gout thì vẫn có thể chọn những loại trái cây ít fructose để ăn như dưa hấu, dâu tây, dứa, anh đào, việt quất.
Nguồn ảnh: Pexel
Mỗi ngày nên tiêu thụ trái cây ở mức độ hợp lý, trong đó chứa rất nhiều chất xơ, vitamin rất quan trọng cho cơ thể, trong đó vitamin C cũng đã được nghiên cứu cho thấy có tác dụng điều chỉnh nồng độ acid uric trong máu.
6
Uống nhiều nước thật sự có tác dụng
Bởi vì chúng ta cần nước để thải bớt ure dư thừa dưới dạng nước tiểu và mồ hôi, nếu không cung cấp đủ nước sẽ dẫn đến cản trở việc bài xuất acid uric, uống nước chưa đủ là một yếu tố nguy cơ của tăng acid uric và gout. Nếu đã phát bệnh gout, mỗi ngày uống trên 2000ml nước sẽ làm tăng lượng acid uric bài xuất, còn có thể giúp giảm cơn đau do gout.
7
Cà phê, có thể uống một cách hợp lý!
Nếu cảm thấy nước lọc vẫn chưa đủ hiệu quả, có thể thử cà phê.
Hai nghiên cứu ở Mỹ phát hiện rằng những người uống hơn 4 tách cà phê mỗi ngày, nguy cơ mắc bệnh gout giảm 40% so với những người không uống cà phê. Một nghiên cứu khác diễn ra tại Anh cho thấy, những người uống 3 tách cà phê mỗi ngày cũng có nguy cơ mắc bệnh giảm rõ rệt.
Tuy nhiên, do việc tiêu thụ cà phê quá mức cũng có thể gây ra các vấn đề khác,
uống cà phê cũng nhất định phải có chừng mực, mỗi ngày chỉ uống một tách cà phê, thực sự cũng có thể giảm nguy cơ mắc bệnh gout
, người Mỹ và người Anh uống nhiều như vậy, có lẽ chỉ đơn giản là… họ thực sự thích uống cà phê như uống nước vậy.
8
Rượu, đừng uống! Rượu nào cũng không được
Mối liên quan giữa rượu và gout có lẽ nhiều người đã biết, nhưng một quan niệm sai lầm phổ biến là: chỉ có bia gây hại, rượu trắng, rượu vang vẫn có thể uống. Thực ra, bất kỳ loại rượu nào cũng sẽ làm tăng nguy cơ mắc bệnh, bia chỉ là một trong những loại có nguy cơ lớn nhất. Nếu đã là bệnh nhân gout hoặc có nguy cơ cao, thì đừng nghĩ đến việc uống rượu để giải sầu, chỉ có thể là càng uống càng nhiều buồn.
Nói tóm lại,
phòng ngừa gout thực sự có rất nhiều điểm tương đồng với việc giảm cân – cần kiểm soát chế độ ăn uống và vận động thì thực sự có hiệu quả.
9
Tập thể dục vừa phải, sức khỏe hơn
Tuy nhiên, đối với những người mắc bệnh tăng acid uric và gout, không phải tất cả các loại vận động đều phù hợp. Giống như cô gái 29 tuổi đã đề cập ở đầu bài, vận động có cường độ quá cao đôi khi ngược lại có thể kích thích bệnh gout.
Trong các bài tập thể dục cường độ cao, để cung cấp năng lượng, cơ bắp sẽ sản sinh ra một lượng lớn nguyên liệu acid uric – adenosine và hypoxanthine, chúng sẽ chuyển hóa và làm tăng nồng độ acid uric trong máu. Việc ra mồ hôi nhiều do vận động kịch tính và lượng nước tiểu giảm cũng sẽ ảnh hưởng đến quá trình bài xuất acid uric. Sau khi tập luyện cường độ cao, trong tổ chức cơ cũng sản sinh ra một lượng lớn acid lactic, làm giảm pH cục bộ, thúc đẩy sự hình thành tinh thể acid uric, càng làm cản trở sự bài xuất acid uric.
Nguồn hình ảnh: Pexel
Vì vậy,
đi bộ nhanh, chạy chậm, bơi lội và các bài tập aerobic cường độ trung bình đều là những lựa chọn tốt, trong khi các bài tập cường độ cao như chạy nhanh, đá bóng, leo núi thì không phù hợp.
Tóm lại, bệnh gout là không thể chữa trị dứt điểm, một khi đã phát bệnh sẽ như bóng ma theo bạn suốt đời, tốt nhất là nên chuẩn bị trước, sớm theo dõi nồng độ acid uric của bản thân. Đừng đợi đến khi bắt đầu đau mới hối tiếc, thì đã muộn rồi.
Tài liệu tham khảo
[1] Hiệp hội Y học Trung Quốc Hội nội tiết. (2020). Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị tăng acid uric và gout tại Trung Quốc (2019). Tạp chí Nội tiết và chuyển hóa Trung Quốc, 036(001), 1-13.
[2] CBNData. (2022). Báo cáo xu hướng tăng acid uric và gout tại Trung Quốc 2021.
[3] Wan, Z., Song, L., Hu, L., Lei, X., Huang, Y., & Lv, Y. (2021). Xu hướng tạm thời trong tăng acid uric ở người lớn tại thành phố Vũ Hán, Trung Quốc, từ 2010 đến 2019: một nghiên cứu cắt ngang. BMJ mở, 11(3), e043917.
[4] Gao, Q., Cheng, X., Merriman, T. R., Wang, C., Cui, L., Zhang, H., … & Lu, J. (2021). Xu hướng biểu hiện của 9754 bệnh nhân gout tại một trung tâm lâm sàng ở Trung Quốc: một nghiên cứu quan sát 10 năm. Joint Bone Spine, 88(6), 105078.
[5] Álvarez-Lario, B., & Macarrón-Vicente, J. (2010). Acid uric và tiến hóa. Thấp khớp, 49(11), 2010-2015.
[6] Danve, A., Sehra, S. T., & Neogi, T. (2021). Vai trò của chế độ ăn uống trong tăng acid uric và gout. Thực hành tốt nhất và nghiên cứu lâm sàng thấp khớp, 35(4), 101723.
[7] Aihemaitijiang, S., Zhang, Y., Zhang, L., Yang, J., Ye, C., Halimulati, M., … & Zhang, Z. (2020). Mối liên hệ giữa việc tiêu thụ thực phẩm giàu purine và tăng acid uric: một nghiên cứu cắt ngang ở cư dân trưởng thành Trung Quốc. Dinh dưỡng, 12(12), 3835.
[8] Zhang, Y., Chen, S., Yuan, M., Xu, Y., & Xu, H. (2022). Gout và chế độ ăn uống: một bài tổng quan toàn diện về cơ chế và quản lý. Dinh dưỡng, 14(17), 3525.
[9] Lin, W. T., Kao, Y. H., Lin, H. Y., Li, M. S., Luo, T., Fritz, J. M., … & Tseng, T. S. (2021). Sự khác biệt về độ tuổi trong tác động kết hợp của việc tiêu thụ đồ uống có ga và vóc dáng cơ thể đối với tăng acid uric ở người lớn Mỹ. Dinh dưỡng y tế cộng đồng, 24(17), 5756-5768.
[10] Chen, Y., Zhang, N., Sun, G., Guo, X., Yu, S., Yang, H., … & Sun, Y. (2016). Béo phì khỏe mạnh về mặt chuyển hóa cũng có nguy cơ cao đối với tăng acid uric trong cộng đồng nói chung của người Trung Quốc: một nghiên cứu cắt ngang. Nghiên cứu béo phì và thực hành lâm sàng, 10, S84-S95.
[11] Tsushima, Y., Nishizawa, H., Tochino, Y., Nakatsuji, H., Sekimoto, R., Nagao, H., … & Shimomura, I. (2013). Sự bài xuất acid uric từ mô mỡ và sự tăng cường trong béo phì. Tạp chí Hóa sinh sinh học, 288(38), 27138-27149.
[12] Gong, M., Wen, S., Nguyen, T., Wang, C., Jin, J., & Zhou, L. (2020). Mối quan hệ hội tụ giữa béo phì và tăng acid uric lưu ý đặc biệt đến rối loạn chuyển hóa và các gợi ý điều trị khả thi. Bệnh tiểu đường, hội chứng chuyển hóa và béo phì, 943-962.
Dự án thực hiện
Tác giả丨Shi Nanping Tác giả khoa học phổ thông
Biên tập 丨Tang Qin Trưởng bộ phận tuyên truyền khoa học Hiệp hội Y học Trung Quốc 研究员
Dự án 丨Một lời hứa
Biên tập 丨Một lời hứa
