Buồn xe, buồn tàu, buồn máy bay gây ra tình trạng chóng mặt, đau đầu, buồn nôn, nôn, trong y học được gọi là “say tàu xe”.
Điều này xảy ra do hai cơ quan quan trọng trong cơ thể, tai giữa điều chỉnh sự cân bằng và thị giác cảm nhận tốc độ, khi truyền đạt thông tin đến não xảy ra mâu thuẫn. Một cơ quan cho rằng bạn đang di chuyển trong khi cơ quan kia nghĩ rằng bạn đang đứng yên, sự mâu thuẫn thông tin này dẫn đến say xe.
Hệ thống tiền đình trong tai giữa là một cơ quan quan trọng để duy trì chức năng cân bằng của cơ thể. Bên trong nó chứa đầy dịch bạch huyết, khi đầu xoay nhanh hoặc di chuyển mạnh, dịch bạch huyết sẽ chảy theo trọng lực, đè nén các tế bào lông bên trong tiền đình. Các tế bào lông sẽ bị kích thích và truyền tín hiệu thần kinh đến não – báo hiệu chúng ta rằng bạn đã mất cân bằng! Đây là lý do tại sao chúng ta có thể cảm nhận được thang máy đang tăng tốc khi nhắm mắt hoặc khi xe đột ngột rẽ.
Tuy nhiên, hệ thống tiền đình chỉ có thể cảm nhận gia tốc mà không thể cảm nhận chuyển động đều. Điều này có nghĩa rằng khi chúng ta di chuyển đều bằng tàu cao tốc, nếu nhắm mắt, sẽ không cảm nhận được chuyển động của tàu (trừ khi có tác động từ sự lắc lư của xe). Thị giác là con đường quan trọng để cảm nhận chuyển động đều. Điều này có nghĩa là trong trạng thái hoàn toàn đều, chúng ta chỉ có thể “nhìn” để phân biệt liệu mình có đang di chuyển hay không. Võng mạc sẽ thu thập các hình ảnh, phong cảnh bên ngoài vùn vụt đi qua, các vật thể rung lắc trong xe, và truyền đạt thông tin này dọc theo dây thần kinh thị giác đến não bộ. Như vậy, chúng ta nhận ra rằng, ôi chao, hóa ra mình đang di chuyển.
Nếu chúng ta ở trong một chiếc xe buýt chạy bình thường, có rất nhiều người, chỉ nhìn thấy người và cảnh vật tĩnh bên trong, thì cơ quan cảm nhận chuyển động “mắt” sẽ cho não biết rằng chúng ta không di chuyển. Nhưng khi tài xế lái xe quá mạnh, phanh gấp và rẽ gấp, cơ quan cảm giác cân bằng “tai giữa” sẽ báo cho não rằng tài xế quá mạnh mẽ! Đối mặt với hai thông tin trái ngược nhau, não bộ sẽ choáng váng! Không nghi ngờ gì, nó cũng không biết ai nói đúng. Đối với thông tin không nhất quán này, não sẽ phán đoán rằng đây là sự gây ra ảo giác bởi độc tố thần kinh, để bảo vệ chúng ta, não sẽ ngăn chặn phản ứng buồn nôn, nôn để làm sạch độc tố, từ đó gây ra triệu chứng say xe. Vì vậy, nói rằng say xe thực sự là phản ứng bảo vệ do não đối với thông tin mâu thuẫn.
Tại sao nhìn điện thoại lại làm triệu chứng trở nên nặng hơn
Khi đọc sách hoặc nhìn điện thoại, chúng ta thường quá chú tâm. Điều này làm giảm phạm vi tầm nhìn và tập trung hoàn toàn vào trang sách hoặc màn hình, là những vật tĩnh tương đối. Nếu không nhìn điện thoại, chúng ta vẫn có thể cảm nhận được sự chuyển động xung quanh bằng tầm nhìn ngoại biên. Nhưng khi đọc sách hay nhìn điện thoại, mắt thấy hoàn toàn là những vật tĩnh, điều này làm gia tăng sự mâu thuẫn thông tin về chuyển động trong não, rất dễ dàng kích thích hoặc làm nặng thêm triệu chứng say xe.
Tại sao khi lái xe thì không say xe
Người say xe vẫn có thể lái xe, và hầu hết những người say xe không cảm thấy say khi lái. Nhiều khi, người say xe khi lái xe không có triệu chứng rõ ràng, điều này cũng liên quan đến sự kiểm soát chức năng cân bằng. Bởi vì người say xe khi lái sẽ chủ động điều khiển xe, do đó sẽ có sự dự đoán cho việc thay đổi hướng, tăng tốc, giảm tốc, cơ thể cũng sẽ có những hành động tương ứng trước. Ví dụ, khi rẽ, tài xế sẽ có xu hướng nghiêng cơ thể theo hướng rẽ. Ngược lại, hành khách sẽ nghiêng sang bên đối diện do quán tính. Do đó, ngồi hàng ghế sau dễ say xe hơn so với ngồi ở ghế phụ, vì người ngồi phía trước có tầm nhìn rộng hơn, giúp não phân tích và dự đoán tốt hơn, làm giảm triệu chứng say xe. Tương tự, khi ngồi xe buýt hoặc xe khách, nếu ngồi gần phía trước thì triệu chứng say xe cũng sẽ giảm đi.
Làm thế nào để phòng ngừa và giảm triệu chứng say xe
Đầu tiên | Giảm mâu thuẫn thông tin giữa mắt và tiền đình
Không nên xem điện thoại hay đọc sách khi ngồi trên xe, hãy cố gắng nhìn ra phía trước.
Cố gắng ngồi ở vị trí ghế phụ, hoặc đứng ở vị trí trên xe buýt có thể nhìn thấy cửa sổ phía trước, như vậy mắt và tiền đình sẽ thực sự hiểu được tình trạng vận động của chúng ta.
Nhắm mắt lại, không tiếp nhận thông tin thị giác.
Thứ hai | Chọn phương tiện giao thông vận chuyển đều và ổn định
Xe buýt, taxi và xe khách thường xuyên có hiện tượng tăng tốc, chuyển làn, phanh gấp hoặc rẽ, khiến tiền đình không ngừng gửi tín hiệu đến não về việc đang chuyển động.
Tàu điện ngầm và tàu cao tốc thường khá thoải mái, thời gian di chuyển đều kéo dài, tăng tốc và giảm tốc khá nhẹ nhàng, đường ray tương đối thẳng mà không có rẽ gấp.
Thứ ba | Uống thuốc chống say xe trước nửa giờ khi lên xe
Trong các chuyến đi dài, có thể dùng sớm một số thuốc kháng cholinergic hoặc kháng histamin, nguyên lý là khiến một số chất truyền dẫn thần kinh gây phản ứng không thể gắn vào thụ thể của chúng để không phát sinh triệu chứng.
Thứ tư | Mở cửa sổ
Nếu điều kiện cho phép, hãy mở cửa sổ để giữ cho không khí trong lành.
Thứ năm | Bôi dầu gió hoặc dầu mát
Những sản phẩm này có thể kích thích hệ thần kinh giao cảm, ức chế hệ thần kinh phó giao cảm. Gừng, vỏ quýt có thể ức chế nhu động ruột và làm giảm sự khó chịu của dạ dày, ăn một chút khi say xe cũng có thể giúp điều chỉnh.
Thứ sáu | Không nên ăn quá no trước khi lên xe
Xe buýt, taxi và xe khách thường xuyên có hiện tượng tăng tốc đột ngột, nếu ăn quá no hoặc tiêu thụ các thực phẩm khó tiêu, dễ gây axit dạ dày hoặc đầy hơi như đồ uống có ga, cam, xôi, sẽ dễ dàng gây ra nôn.
Thứ bảy | Phương pháp chuyển hướng chú ý
Không nên luôn nghĩ về chuyện say xe, hãy trò chuyện với người khác để chuyển hướng chú ý.
