Với tư cách là một bác sĩ tai mũi họng, điều tôi thường gặp nhất trong cấp cứu là các sự cố ăn nhầm dị vật với nhiều nguyên nhân khác nhau. Những trường hợp phổ biến như bị xương cá kẹt trong họng cũng chỉ là những ca thường gặp hàng ngày, trong khi những trường hợp hiếm gặp và nghiêm trọng hơn có thể là các dị vật thực quản hoặc hô hấp kỳ quái.
Dị vật có hình dạng xác định thường không quá khó xử lý, điều đáng sợ nhất là các “dị vật lớn” với hình dạng không rõ ràng. Tôi nhớ có lần vào buổi tối, một ông lão che cổ đến cấp cứu, khi đến ông nói không rõ ràng, không thể nuốt nước bọt, liên tục chảy ra ngoài. Sau một thời gian cố gắng hiểu, cuối cùng tôi cũng nắm bắt được ý chính của ông. Nguyên nhân là ông đã ăn bánh trôi vào buổi tối, và khi nuốt phải bị đau dữ dội. Sau khi kiểm tra miệng, tôi phát hiện rằng ông không hay biết đã nuốt một phần hàm giả cùng với chiếc bánh trôi. Qua hình vẽ trên giấy mà ông đã cung cấp, tôi thấy hàm giả có 4 chiếc răng nối lại với nhau và còn có móc. Tôi lập tức sắp xếp cho ông đi chụp CT, kết quả cho thấy hàm giả cùng một cái móc đang kẹt ở đoạn đầu của thực quản. Sau đó, qua phẫu thuật nội soi thực quản, hàm giả cuối cùng đã được lấy ra. Trong quá trình phẫu thuật, tôi phát hiện rằng chiếc bánh trôi đã hoàn toàn bao quanh cái móc sắc nhọn, và hàm giả chỉ bị kẹt trong thực quản mà móc chưa xuyên thủng qua thực quản, mối nguy không lớn. Chúng tôi đã trả lại hàm giả cho ông, và khi đeo vào ông vui vẻ nói rằng ông vẫn có thể sử dụng thêm vài năm nữa.
Trên thực tế, không ít sự cố “dị vật lớn” xảy ra trong cấp cứu, từ xương sườn, đầu cá, đến việc kẹt cả những con cừu. Những “dị vật lớn trong thực quản” này thường có vẻ nghiêm trọng, nhưng do bệnh nhân và bác sĩ đã có sự chuẩn bị và rất chú ý, nên thường cuối cùng cũng được giải quyết một cách thuận lợi. Tuy nhiên, đôi khi, một số vật nhỏ có thể là một mối đe dọa bất ngờ.
Tôi nhớ khoảng hai mươi năm trước, tôi đã gặp một bà cô, khi bà ăn bánh hoành thánh tại một quán ăn nhanh, bỗng cảm thấy khó chịu ở ngực như bị kẹt thứ gì đó, không nuốt nổi. Chủ quán ăn cũng rất có trách nhiệm, đi cùng bà để xem bệnh và liên tục nhấn mạnh: bên trong hoành thánh chắc chắn không có xương, chỉ có hoành thánh, rong biển tôm khô và hành lá. Dù sao đi nữa, triệu chứng khó chịu không giống như giả vờ, cuối cùng tôi vẫn khuyên bà đi kiểm tra. Thời điểm đó, việc kiểm tra dị vật thực quản chủ yếu tiến hành bằng hình ảnh barium, tức là phải uống một loại chất cản quang sulfate bari trộn với bông trước khi chụp X-quang. Nếu có dị vật kẹt ở thực quản, thì bông sẽ bám vào dị vật, và chất cản quang sẽ hiện lên trong hình chụp X-quang. Kết quả kiểm tra barium của bà cho thấy có dị vật ở đoạn ngực của thực quản. Sau đó, qua nội soi thực quản, dị vật đã được lấy ra. Tôi đã cầm “dị vật” đó cho bà và chủ quán xem, cuối cùng xác định đó chỉ là một con cua nhỏ chưa đầy 1cm, đã khô, được trộn vào tôm khô, với móng của nó hơi sắc và không may đã đâm vào niêm mạc thực quản của bà. May mắn là thời gian kẹt không lâu, mặc dù thực quản bị tổn thương nhưng không xuyên thủng. Nhìn thấy chứng cứ vật lý, chủ quán không tỏ ra vui vẻ lắm, và cuối cùng ai là người thanh toán chi phí thuốc men thì tôi cũng không biết.
Ngoài ra, việc nuốt nhầm thực phẩm không chỉ kẹt ở thực quản, đôi khi cũng đi theo một con đường khác.
Có lần một người chú đến cấp cứu tai mũi họng, nói rằng khi ăn tôm đã bị sặc một chút, ho rất lâu nhưng giờ thì đã ổn, chỉ không yên tâm nên đến xem. Lẽ ra, khi các triệu chứng đã biến mất thì không có vấn đề lớn. Tuy nhiên, khi tôi kiểm tra họng của ông, ông lại bị ho sặc sụa. Tôi nghi ngờ có thể ông vẫn còn vấn đề, nên đã cho ông chụp CT. Kết quả cho thấy thực quản không có vấn đề gì, nhưng trong khí quản lại có thứ gì đó. Ở lỗ phế quản bên phải của ông, hình dáng một con tôm hiện lên trong hình chụp CT mặt cắt ngang. Do đồ vật bị kẹt trong khí quản nên ho nhiều, nhưng không bị kẹt hoàn toàn nên ông vẫn thở tự nhiên. Kết quả hình chụp này, tôi cũng thường dùng để giảng bài về “dị vật trong khí quản” cho sinh viên y khoa.
Các trường hợp ăn nhầm dị vật trong cấp cứu tai mũi họng đều là do bất cẩn khi ăn uống, hoặc trong khi ăn nói chuyện dẫn đến. Hy vọng mọi người trong khi thưởng thức món ngon vẫn nên nhai từ từ và cẩn thận.
