Có nhiều bậc phụ huynh bối rối, tại sao con họ không học tốt như những đứa trẻ khác, và có dấu hiệu gặp khó khăn trong học tập. Một số phụ huynh nóng lòng, trách móc con mình ngu ngốc, trong khi một số khác lại cho rằng con không cố gắng. Qua các nghiên cứu liên quan trong nước và quốc tế, chúng ta hãy cùng tìm hiểu nguyên nhân từ đâu mà ra.
Một là trách di truyền
Quan sát lâm sàng và điều tra dịch tễ học đều cho thấy chứng khó học có tính gia đình. Tác động của yếu tố di truyền thể hiện ở việc thay đổi sự phát triển bình thường của khả năng biểu đạt ngôn ngữ. Bằng chứng trực tiếp đến từ phân tích liên kết gen, di truyền trên nhiễm sắc thể giới tính có thể gây ra sự mất cân bằng giữa ngôn ngữ và khả năng vận động, cũng như chậm phát triển.
Hai là trách cấu trúc và chức năng thần kinh
Sự phát sinh rối loạn ngôn ngữ liên quan đến bán cầu trái của não bộ, trong khi rối loạn không gian thị giác liên quan đến bất thường của bán cầu phải. Nguyên nhân chính gây ra khó khăn trong việc đọc là do sự bất thường trong cấu trúc và chức năng của hai bán cầu não. Cụ thể, ở trẻ em gặp khó khăn trong việc đọc, khối chất trắng ở bán cầu trái tăng lên, tế bào trong vỏ não đỉnh có hiện tượng lệch lạc và biến dạng, và kích thước thùy thái dương bên trái nhỏ hơn. Quá trình trưởng thành của não bị chậm lại, dẫn đến mất khả năng phát triển kỹ năng, do vậy chức năng của các bán cầu não chưa phát triển (không phải do tổn thương hoặc khuyết tật thực thể) dẫn đến khó khăn trong học tập.
Ba là trách năng lực tâm thần vận động
Tâm thần vận động là các hành động tinh tế mà cá nhân thực hiện dưới sự kiểm soát của ý thức, chủ yếu là sự kết hợp thích hợp giữa các giác quan và hành động, và khả năng thực hiện các động tác đúng lúc và đúng không gian, đồng nghĩa với việc thể hiện khả năng tâm lý cao. Trẻ em gặp khó khăn trong học tập thể hiện những bất thường trong hiệu ứng vận động do não điều khiển và một số chức năng của trung tâm phản ứng vận động như giảm khả năng ghi nhớ, sự chú ý, cảm nhận thị giác và khả năng phối hợp không gian thị giác trong tìm kiếm chú ý cụ thể, cũng như độ chính xác của động tác giảm sút. Những trẻ em có những khuyết điểm này dễ bị phân tâm bởi những yếu tố gây nhiễu từ bên ngoài, không thể tập trung chú ý, không thể nghe giảng một cách nghiêm túc, tốc độ phản ứng chậm, hành động không phối hợp, không thể tập trung vào bài tập về nhà, và thường lơ đãng trong các kỳ thi, do đó khó đạt được thành tích tốt.
Bốn là trách khả năng thích ứng học tập
Khả năng thích ứng học tập là một quá trình hành vi tổng hợp, với các yếu tố ảnh hưởng đến từ bên ngoài và, quan trọng hơn, từ bên trong cơ thể. Thích ứng học tập có nghĩa là có thể đối xử đúng đắn với việc học, có động lực học tập tốt và khả năng học tập, nắm vững các phương pháp và kỹ thuật học phù hợp, có khả năng vượt qua các khó khăn trong quá trình học tập, hoàn thành mục tiêu học tập, và đạt được hiệu quả học tập tốt. Do đó, khả năng thích ứng học tập cần có các yếu tố nhân cách tốt để duy trì. Trẻ em có mức độ thích ứng học tập cao thường thể hiện các đặc điểm nhân cách ổn định, kiên trì, dũng cảm, thực nghiệm, tự giác, và ít nhạy cảm, nghi ngờ hay căng thẳng. Thích ứng cuộc sống là một trong những yếu tố cấu thành sức khỏe tâm lý, và do đó, khả năng thích ứng học tập về bản chất cũng là một dạng thích ứng cuộc sống, nên mối quan hệ với mức độ sức khỏe tâm lý rất chặt chẽ. Những người có khả năng thích ứng học tập tốt thường gặp các vấn đề tâm lý với mức độ thấp hơn so với những trẻ em có khả năng thích ứng học tập kém.
Năm là trách trí tuệ
Trí tuệ có thể được coi là khả năng tích lũy kiến thức và kinh nghiệm để thích ứng với cuộc sống thực tế hoặc hoàn thành các nhiệm vụ học tập và công việc, bao gồm các hoạt động tâm lý trong lĩnh vực nhận thức như tiếp nhận, lưu giữ, hiểu biết, suy nghĩ và sử dụng thông tin. Mặc dù trí tuệ của trẻ gặp khó khăn trong học tập thường nằm trong phạm vi bình thường, nhưng đây vẫn là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến kết quả học tập của trẻ. Sự mất cân bằng trong cấu trúc trí tuệ là một yếu tố quan trọng gây ra khó khăn trong học tập của trẻ, với chỉ số thông minh ngôn ngữ thấp hơn chỉ số thông minh thao tác, có sự thiếu hụt rõ rệt về trí nhớ và chú ý, đặc biệt là khả năng hiểu và phân tích ngôn ngữ kém. Trẻ em gặp khó khăn trong học tập thường có khả năng tư duy trừu tượng gián tiếp kém, đặc biệt là khả năng suy luận tương tự. Một mặt, họ có khuyết điểm trong khả năng tư duy trừu tượng, trong khi mặt khác, có thể do những khó khăn trong học tập kéo dài đã ảnh hưởng đến việc tiếp thu kiến thức và cản trở sự phát triển trí tuệ.
Sáu là trách cảm xúc và hành vi
Trẻ em gặp khó khăn trong học tập thường có nhiều vấn đề về cảm xúc và hành vi như gặp các vấn đề tâm lý, hành vi bốc đồng và tăng động, các vấn đề này có thể kéo dài đến tuổi vị thành niên và trưởng thành. Mức độ lo âu về đặc điểm hoặc lo âu trạng thái của trẻ gặp khó khăn trong học tập thường cao hơn so với trẻ không gặp khó khăn trong học tập, cùng với nhiều phàn nàn về cơ thể, rối loạn giấc ngủ, quá lo lắng hoặc đánh giá thấp khả năng của bản thân, mức độ lo âu có mối liên hệ tích cực với các vấn đề về giấc ngủ. Tỷ lệ trầm cảm ở những trẻ này cao hơn so với nhóm chung. Ở giai đoạn đầu của trẻ em, vấn đề chú ý thường đi kèm với khó khăn trong học tập; khoảng một phần ba trẻ em gặp khó khăn trong học tập có thiếu hụt chú ý; trong giai đoạn trẻ lớn, hành vi phạm pháp ở thanh thiếu niên là một dấu hiệu quan trọng của hành vi chống xã hội, và sự thất bại trong học tập có liên quan mạnh mẽ đến hành vi phạm pháp ở thanh thiếu niên. Chỉ số IQ thấp, cha mẹ tâm lý bất thường và phương pháp giáo dục không đúng cách của cha mẹ là ba yếu tố chính thúc đẩy tội phạm ở thanh thiếu niên.
Bảy là trách gia đình
Phương pháp giáo dục dân chủ có lợi cho sự phát triển của trẻ, trong khi phương pháp giáo dục tiêu cực và buông lỏng dễ dàng hình thành tâm lý không khỏe mạnh như nhạy cảm với người khác, trầm cảm và lo âu. Nếu cha mẹ thường xuyên sử dụng hình phạt, đối xử nghiêm khắc với con cái, trẻ thường không có cảm giác an toàn, và trở nên nhút nhát, nhạy cảm và đa nghi. Sự can thiệp và bảo vệ quá mức có thể khiến trẻ không có tự tin, thiếu chính kiến và dễ cáu giận. Quá trình từ chối và phủ nhận kéo dài có thể kích thích trẻ em có mức lo âu cao, tự ti và thù địch, không thể nhận thức đúng đắn về bản thân. Sự không hòa thuận giữa các thành viên trong gia đình, sự thiếu kết nối dễ dàng hình thành cảm giác thiếu thốn, không an toàn, tự ti và thường có mức độ lo âu cao. Cha mẹ có trình độ học vấn cao thường dễ dàng giao tiếp với con cái, có thể can thiệp và hướng dẫn đúng cách để giúp trẻ đạt được kỳ vọng của người lớn. Họ rất thận trọng trong việc sử dụng các phương pháp tiêu cực như phạt, thái độ nghiêm khắc, và từ chối. Trong khi đó, cha mẹ có trình độ học vấn thấp thường có phương pháp giáo dục đơn giản, thô bạo và khép kín.
Tám là trách trường học
Hành vi của giáo viên thường có tính chất quyền uy trong mắt trẻ, trở thành hình mẫu hoặc hình tượng lý tưởng của trẻ; chất lượng môi trường học tập và mối quan hệ giữa các bạn học cũng ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến việc học của trẻ. Việc giao bài tập quá nhiều, thi cử quá thường xuyên, sự thiếu hiểu biết giữa thầy và trò, và việc trẻ cảm thấy rằng giáo viên quyết định thái độ của họ dựa trên thành tích học tập đều ảnh hưởng đến quá trình học tập của trẻ. Thêm vào đó, trẻ em trong các trường có chất lượng giáo dục tốt và sống trong khu vực có môi trường tốt thường gặp ít vấn đề hành vi hơn so với ngược lại.
Chín là trách xã hội
Sự thay đổi trong các quan điểm giá trị, sự mất kiểm soát của các quy tắc đạo đức truyền thống, sự yếu đi của tín ngưỡng chính trị và sở thích, sự thiếu sót trong giáo dục lý thuyết khoa học, và ảnh hưởng tiêu cực của các phương tiện truyền thông đều có tác động khác nhau đến việc học của trẻ em.
Từ những điều trên, có thể thấy rằng chứng khó học ở trẻ em không thể đơn giản như một số phụ huynh nghĩ, mà liên quan đến cả nguyên nhân nội tại, ngoại tại và các yếu tố nhận thức tâm lý, chúng có mối liên hệ và ảnh hưởng lẫn nhau, rất phức tạp. Việc phát hiện ra nguyên nhân gốc rễ của chứng khó học ở trẻ em và xây dựng các biện pháp can thiệp phù hợp là yếu tố quyết định cho việc giải quyết vấn đề học tập của trẻ.
