Hội chứng buồng trứng đa nang
Báo cáo nghiên cứu sức khỏe sinh sản của phụ nữ trong độ tuổi sinh sản ở Trung Quốc năm 2022 cho thấy, 50.8% phụ nữ có chu kỳ kinh nguyệt không đều, đau bụng kinh, lượng kinh nguyệt bất thường tăng lên, trong khi chỉ có 29.9% phụ nữ không có bất kỳ triệu chứng phụ khoa nào. Nói cách khác, một nửa số phụ nữ đã phải chịu đựng sự khó chịu do kinh nguyệt. Kinh nguyệt chắc chắn là điều khiến phụ nữ bối rối nhất, họ vừa sợ nó đến, vừa sợ nó không đến. Nếu trễ một ngày, sẽ khiến người ta nghi ngờ lẫn nhau, còn nếu “bỏ nhà ra đi”, sẽ khiến phụ nữ hoàn toàn suy sụp. Vì đây có thể là căn bệnh nội tiết phổ biến nhất của phụ nữ hiện đại – Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS).
Hội chứng buồng trứng đa nang không phải là do béo phì gây ra
Béo phì thường là kết quả của hội chứng buồng trứng đa nang, chứ không phải là nguyên nhân, nhưng béo phì lại có thể làm tăng nặng tình trạng bệnh. Thông thường, mỗi tháng, một quả nang trứng sẽ phát triển và rụng khỏi buồng trứng. Trong khi đó, những người bị PCOS thường không thể rụng trứng một cách bình thường. Những nang trứng chưa được rụng trong buồng trứng, trên hình ảnh siêu âm trông giống như chuỗi ngọc trai – đây chính là nguồn gốc của tên bệnh này.
Từ 30% đến 70% bệnh nhân PCOS bị béo phì, 70% có rối loạn chuyển hóa lipid, và sự tương tác giữa béo phì cùng rối loạn chuyển hóa lipid tạo thành vòng lặp xấu. Một cuộc khảo sát năm 2006 tại Bệnh viện Peking Union Medical College điều tra 196 trường hợp bệnh nhân PCOS đến khám giảm cân, trong đó tỷ lệ béo phì ở bệnh nhân PCOS trong độ tuổi sinh sản cao hơn 50%, trong khi tỷ lệ béo phì ở thanh thiếu niên mắc PCOS còn cao hơn. Một nghiên cứu được công bố năm 2021 trên tạp chí “Y học giảm nhẹ” cho thấy tỷ lệ mắc hội chứng buồng trứng đa nang ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản ở Trung Quốc đã lên tới khoảng 10.1%. Hơn nữa, đối với những cô gái trong giai đoạn tuổi dậy thì và những người ở độ tuổi hai mươi, nguy cơ mắc bệnh đa nang lại càng cao.
Béo phì vùng bụng (béo phì trung tâm) là một đặc điểm quan trọng khác ở một số bệnh nhân PCOS, lên đến 80% bệnh nhân PCOS có thể bị béo phì vùng bụng, ngay cả những bệnh nhân PCOS có chỉ số BMI bình thường vẫn có khả năng 50% bị béo phì vùng bụng.
Hơn nữa, béo phì và béo phì vùng bụng sẽ làm tăng nguy cơ mắc hội chứng tăng androgen, rối loạn chuyển hóa glucose lipid, bệnh tim mạch và rối loạn chức năng sinh sản. Bên cạnh đó, khoảng 50% đến 70% bệnh nhân PCOS có kháng insulin, và điều này cũng liên quan đến hội chứng tăng androgen và rối loạn rụng trứng.
Đặc điểm nổi bật nhất của Hội chứng buồng trứng đa nang là triệu chứng không chỉ đơn giản
Biểu hiện lâm sàng phổ biến của PCOS bao gồm kinh nguyệt không đều, các biểu hiện liên quan đến tăng androgen (rụng tóc androgen, mụn trứng cá, lông quá mức, v.v.), vô sinh do rối loạn rụng trứng, và có thể đi kèm với béo phì, kháng insulin, tăng insulin trong máu, rối loạn chuyển hóa glucose lipid.
Theo “Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị hội chứng buồng trứng đa nang Trung Quốc” được xuất bản trên tạp chí “Phụ khoa và sản khoa Trung Quốc” năm 2018, việc phụ nữ có kinh nguyệt thưa, vô kinh hoặc chảy máu không đều là điều kiện cần thiết để chẩn đoán bệnh này. Ngoài ra, hội chứng đa nang còn có biểu hiện kháng insulin, dư thừa androgen và các triệu chứng lâm sàng khác. Kháng insulin là sự mất cân bằng trong việc tiết insulin, có thể dẫn đến béo phì vùng bụng, bụng ngày càng lồi ra, nếu không chú ý và không can thiệp điều trị, rất có khả năng trở nên nghiêm trọng và dẫn đến bệnh tiểu đường.
Trong đó, tình trạng tăng androgen không chỉ gây ra các triệu chứng mà chúng ta thường biết như lông quá mức, mụn trứng cá, mà còn kết hợp với kháng insulin và rối loạn chuyển hóa glucose lipid gây ra béo phì, đặc biệt là béo phì vùng bụng. Hơn nữa, tình trạng béo này thực sự là loại “uống nước lạnh cũng có thể mập”. Nhiều phụ nữ, đặc biệt là các cô gái tuổi dậy thì, ban đầu đến khám tại phòng khám giảm cân do không kiểm soát được sự tăng cân của mình, và sau đó phát hiện ra mình mắc hội chứng buồng trứng đa nang.
Khám chữa bệnh kịp thời, điều trị đúng cách là rất quan trọng
Can thiệp lối sống là lựa chọn điều trị cơ bản hàng đầu cho bệnh nhân PCOS, đặc biệt là đối với những bệnh nhân PCOS đi kèm với thừa cân hoặc béo phì. Can thiệp lối sống nên được thực hiện trước khi điều trị bằng thuốc và/hoặc kết hợp với điều trị thuốc. Can thiệp lối sống bao gồm kiểm soát chế độ ăn uống, tập thể dục và can thiệp hành vi. Can thiệp lối sống có thể cải thiện đáng kể sức khỏe của bệnh nhân PCOS thừa cân hoặc béo phì.
1. Kiểm soát chế độ ăn uống
Kiểm soát chế độ ăn uống bao gồm tuân thủ chế độ ăn ít calo, điều chỉnh các thành phần dinh dưỡng chính, thay thế thực phẩm và các yếu tố khác. Theo dõi lượng calo nạp vào và lựa chọn thực phẩm là phần quan trọng của việc kiểm soát chế độ ăn uống. Việc hạn chế lượng calo nạp vào trong thời gian dài, lựa chọn chế độ ăn ít đường, nhiều chất xơ, thay thế axit béo bão hòa bằng axit béo chưa bão hòa. Thay đổi thói quen ăn uống xấu, giảm căng thẳng tâm lý, bỏ thuốc lá, hạn chế rượu, ít uống cà phê. Bác sĩ, xã hội và gia đình nên cung cấp khuyến khích và hỗ trợ cho bệnh nhân để họ có thể duy trì lâu dài mà không khiến trọng lượng cơ thể tăng trở lại.
2. Tập thể dục
Tập thể dục có thể hiệu quả trong việc giảm trọng lượng cơ thể và ngăn ngừa tăng cân. Tập thể dục vừa phải và đều đặn (30 phút/ngày, ít nhất 5 lần mỗi tuần) và giảm thiểu hành vi ngồi lâu là phương pháp hiệu quả nhất để giảm cân. Cần có kế hoạch cá nhân hóa, được xây dựng dựa trên mong muốn cá nhân và tính đến giới hạn về sức lực của mỗi người.
3. Can thiệp hành vi
Can thiệp lối sống nên bao gồm việc tăng cường tuân thủ các kế hoạch ăn kiêng ít calo và các biện pháp tăng cường vận động. Can thiệp hành vi bao gồm điều chỉnh nhận thức và hành vi liên quan đến béo phì, được thực hiện dưới sự hướng dẫn và giám sát của đội ngũ bác sĩ lâm sàng, bác sĩ tâm lý, y tá, chuyên gia dinh dưỡng. Điều này giúp bệnh nhân dần thay đổi thói quen sống dễ gây ra bệnh (không vận động, uống rượu và hút thuốc) và trạng thái tâm lý (như căng thẳng, chán nản và trầm cảm). Can thiệp hành vi có thể làm cho các phương pháp kiểm soát chế độ ăn uống hoặc tập thể dục truyền thống trở nên hiệu quả hơn.
Quan trọng hơn cả, việc điều trị hội chứng buồng trứng đa nang không chỉ đơn thuần là can thiệp lối sống, điều trị lâm sàng chuẩn cũng rất quan trọng. Vì bệnh phức tạp, có thể cần điều trị phối hợp từ nhiều chuyên khoa. Dựa vào giai đoạn sinh lý khác nhau và mong muốn điều trị của bệnh nhân, bác sĩ phụ khoa có thể đưa ra các phương pháp điều trị khác nhau như điều chỉnh chu kỳ kinh nguyệt và thúc đẩy sinh sản.
Đối với những bệnh nhân mà can thiệp lối sống không mang lại hiệu quả tốt, có thể cần phối hợp với bác sĩ nội tiết để điều chỉnh kháng insulin, giảm đường huyết, điều chỉnh mỡ máu. Đối với những bệnh nhân bị mụn trứng cá do tình trạng tăng androgen, tốt nhất là phối hợp với bác sĩ da liễu để điều trị chuẩn.
