Đây là bài viết thứ
4244
của
Đại Y Tiểu Hộ.
Gần đây, tin tức về một thiếu nữ 14 tuổi tử vong sau khi hít khí cười đã thu hút sự chú ý rộng rãi từ xã hội. Với nhiều người, cái tên khí cười vẫn còn khá lạ lẫm. Là một bác sĩ gây mê, tôi đã biết từ lâu rằng khí cười là một loại thuốc gây mê, nhưng do tác dụng gây mê yếu và có thể dẫn đến tình trạng thiếu oxy, nên nó đã ít được sử dụng trong phòng mổ.
Khí cười, với tên khoa học là dinitrogen oxide, là một loại khí không màu, có vị ngọt, được phát hiện lần đầu vào năm 1772 bởi nhà hóa học người Anh Joseph Priestley. Năm 1799, nhà hóa học khác của Anh, Humphry Davy, phát hiện rằng hít phải dinitrogen oxide có thể tạo ra cảm giác hưng phấn, do đó đặt cho nó tên gọi là “khí cười”. Con người đã nhận thấy rằng hít khí cười có thể làm mất cảm giác đau nhưng vẫn giữ được ý thức tỉnh táo. Năm 1845, Horace Wells đã trình diễn việc sử dụng khí cười để giảm đau trong khi nhổ răng tại Bệnh viện Tổng hợp Massachusetts ở Boston, vì vậy ông được coi là người sáng lập hiện đại của ngành gây mê học. Trong các phẫu thuật nha khoa, khí cười có tác dụng giảm đau và an thần, rất thích hợp cho việc sử dụng làm thuốc gây mê hít vào, đặc biệt là với những trẻ em không hợp tác và bệnh nhân căng thẳng. Tác dụng giảm đau của khí cười bắt nguồn từ việc nó kích thích tuyến yên giải phóng endorphin – một loại opioid nội sinh, từ đó chặn tín hiệu đau. Endorphin có thể gây ra cảm giác hưng phấn, được mệnh danh là “hormon hạnh phúc”. Đây cũng là một trong những lý do chính khiến khí cười bị lạm dụng.
Khí cười hấp thu và bài tiết rất nhanh, không trải qua quá trình chuyển hóa ở gan và thận mà hòa tan trong máu dưới dạng vật lý, không kết hợp với hemoglobin. Tuy nhiên, khí cười có tính khuếch tán mạnh, hít vào có thể làm giảm lượng oxy trong máu, gây thiếu oxy cho não, dẫn đến ngạt thở, hôn mê hoặc thậm chí tử vong. Vì vậy, khi được sử dụng như một loại thuốc gây mê, nó luôn được hít cùng với oxy.
Khí cười có thể phá hủy vitamin B12 trong cơ thể. Vitamin B12 là thiết yếu để duy trì chức năng hệ thần kinh, thiếu hụt có thể dẫn đến rối loạn thần kinh, thoái hóa tủy sống, viêm dây thần kinh ngoại vi, thậm chí những triệu chứng tâm thần nghiêm trọng. Những người lâu dài hít khí cười thường xuất hiện cảm giác tê bì, yếu chân tay, đi lại không vững, nghiêm trọng hơn còn có thể liệt. Những người nghiện nặng có thể gặp ảo giác, hưng phấn, đi kèm với hành vi tấn công bạo lực. Thiếu vitamin B12 còn có thể dẫn đến thiếu máu ác tính, viêm loét lưỡi, niêm mạc miệng, và nhiều tổn thương cơ thể khác. Những người hít khí cười thường thiếu kiến thức y khoa, thường chỉ tìm kiếm sự chữa trị khi triệu chứng tổn thương thần kinh đã trở nên nghiêm trọng. Theo tài liệu, chỉ có 1/4 bệnh nhân có thể hồi phục hoàn toàn, và điều trị ban đầu yêu cầu phải tiêm bắp bổ sung vitamin B12.
Khí cười có nhiều tác hại như vậy, nước ta đã sớm đưa nó vào Danh sách Hóa chất Nguy hiểm từ năm 2015 và tuyên án vụ án kinh doanh khí cười trái phép đầu tiên vào tháng 4 năm 2018. Tuy nhiên, hiện tại, tình trạng lạm dụng khí cười ngày càng tăng, đặc biệt trong nhóm thanh thiếu niên, người sử dụng ma túy và trong ngành dịch vụ cũng như các cơ sở giải trí. Mặc dù tính nghiện, tác hại và đặc điểm lạm dụng của khí cười tương tự như ma túy, nhưng hiện tại nó vẫn chưa được coi là ma túy hợp pháp tại Trung Quốc, không thể quản lý và xử lý nghiêm ngặt như ma túy. Bởi vì ngoài việc sử dụng trong y học như thuốc gây mê, khí cười cũng có nhiều ứng dụng quan trọng trong công nghiệp, việc quản lý quá nghiêm ngặt có thể ảnh hưởng đến nhiều hoạt động sản xuất.
Trong lĩnh vực hàng không vũ trụ, khí cười là nhiên liệu tên lửa tuyệt vời; trong ngành công nghiệp ô tô, khí cười có thể được sử dụng như chất xúc tác và tăng tốc độ xe; khí cười tinh khiết cao là nguyên liệu quan trọng không thể thiếu trong ngành công nghiệp điện tử, được ứng dụng rộng rãi trong sản xuất các sản phẩm điện tử; trong ngành thực phẩm, khí cười được sử dụng để tạo kem, tiết kiệm thời gian và công sức, nó cũng là một chất bảo quản thực phẩm tốt; khí cười còn thích hợp để làm chất làm lạnh, nguyên liệu hóa học sản xuất phenol, được ứng dụng trong phân tích quang phổ hấp thụ nguyên tử phục vụ nghiên cứu, và cũng có thể được sử dụng để sản xuất thuốc trừ sâu.
Khí cười cũng có tác động lớn đến môi trường toàn cầu. Nồng độ của nó trong bầu khí quyển đang tăng cao, đã trở thành khí nhà kính không phải CO2 lớn thứ hai, cũng là chất tiêu thụ ozon lớn nhất. Hơn một nửa khí cười do hoạt động sản xuất của con người gây ra có liên quan đến việc sử dụng phân bón nitơ trong sản xuất nông nghiệp.
Khí cười mang lại nhiều lợi ích cho nhân loại, ảnh hưởng sâu sắc đến mọi khía cạnh trong cuộc sống của chúng ta. Tuyên truyền và phổ biến nguy hiểm của việc lạm dụng khí cười, quản lý chặt chẽ việc ứng dụng hợp lý của khí cười, giảm thiểu lượng khí cười phát thải, là những vấn đề cấp bách hiện nay đối với chúng ta.
Tác giả: Bệnh viện thuộc Trường Đại học Giao thông Thượng Hải
Khoa Cấp cứu Nghiêm trọng
王学敏
