Ngày 21 tháng 3 là Ngày Giấc Ngủ Thế Giới, chủ đề năm nay là “Sức khỏe giấc ngủ, ưu tiên hàng đầu”, nhắc nhở chúng ta chú ý đến tác động của chất lượng giấc ngủ đối với sức khỏe tinh thần và thể chất.
Tuy nhiên, đối với nhiều bệnh nhân mắc bệnh tâm thần, đêm không phải là cảng yên bình, mà là một cuộc chiến vô hình với rối loạn giấc ngủ.
Giấc ngủ và sức khỏe tâm thần: Gương chiếu đôi
Nghiên cứu cho thấy hơn 70% bệnh nhân mắc bệnh tâm thần gặp phải rối loạn giấc ngủ, bao gồm mất ngủ, tỉnh dậy sớm, mơ nhiều hoặc rối loạn nhịp sinh học. Vấn đề giấc ngủ kéo dài có thể làm trầm trọng thêm lo âu, trầm cảm và suy giảm chức năng nhận thức, tạo thành vòng luẩn quẩn.
Giấc ngủ không chỉ là nhu cầu sinh lý, mà còn là bộ điều chỉnh cảm xúc và cửa sổ “giải độc” của não bộ – trong giấc ngủ sâu, dịch não tủy sẽ tăng tốc độ loại bỏ protein β-amyloid liên quan đến bệnh Alzheimer, trong khi giấc ngủ bị phân mảnh có thể làm suy yếu khả năng phục hồi tâm lý.
Câu chuyện trường hợp: “Cô gái hoa uất kim” bị mất ngủ
Chị Y, 27 tuổi, từng là một họa sĩ minh họa hoạt bát, vui vẻ, nhưng hai năm trước đây do áp lực công việc dần xuất hiện triệu chứng buồn bã, giảm hứng thú và được chẩn đoán mắc trầm cảm.
Tuy nhiên, cái “báo động” đến sớm hơn cả cảm xúc của chị là giấc ngủ: mỗi đêm mất hơn 2 giờ để ngủ, thức dậy lúc 3 giờ sáng và khó có thể ngủ lại. Chị mô tả bản thân như “bị nhấn chìm trong nước đục, rõ ràng là mệt mỏi nhưng không thể thở được”. Mất ngủ khiến chị ban ngày luôn mơ màng, thậm chí đã xuất hiện ý tưởng tự sát.
Dưới sự đánh giá của bác sĩ, tình trạng của Y được chẩn đoán là “trầm cảm kèm mất ngủ mãn tính”. Bác sĩ không vội vàng kê đơn thuốc ngủ mà thông qua liệu pháp hành vi nhận thức (CBT-I) để điều chỉnh nhận thức về giấc ngủ, áp dụng “phương pháp hạn chế giấc ngủ” để tái xây dựng đồng hồ sinh học, kết hợp với thuốc chống trầm cảm để cải thiện căn nguyên cảm xúc.
Sau ba tháng, thời gian ngủ của chị đã từ 3 giờ mỗi đêm kéo dài đến 6 giờ, điểm số cảm xúc cũng giảm đáng kể. “Cuối cùng tôi có thể ngủ một giấc đủ khi trời sáng, điều này đã cho tôi sức mạnh để chống lại trầm cảm.” Chị Y đã nói trong buổi tái khám.
Những “cạm bẫy” giấc ngủ thường gặp ở bệnh nhân tâm thần
1. Trầm cảm: Tỉnh dậy sớm, ngủ nông lắm mộng, nặng về sáng nhẹ về tối;
2. Lo âu: Khó ngủ, lo lắng liên tục;
3. Rối loạn cảm xúc lưỡng cực: Giảm nhu cầu ngủ trong giai đoạn hưng cảm, ngủ gà trong giai đoạn trầm cảm;
4. Rối loạn stress sau chấn thương (PTSD): Ác mộng thường xuyên, giật mình vào ban đêm;
5. Tâm thần phân liệt: Ngày đêm đảo lộn, cấu trúc giấc ngủ rối loạn.
Để phá vỡ vòng luẩn quẩn: Can thiệp khoa học là chìa khóa
Lời khuyên hàng ngày cho bệnh nhân
– Tái tạo nhịp điệu: Thời gian thức dậy cố định (kể cả khi mất ngủ), tránh ngủ trưa vào ban ngày;
– Tạo ra “nghi thức” ngủ: Giảm ánh sáng một giờ trước khi ngủ, tránh xa thiết bị điện tử;
– Cảnh giác với lo âu “buộc phải ngủ”: Nếu nằm trên giường 20 phút mà không ngủ được, có thể dậy để làm các hoạt động thư giãn;
– Giảm nguồn kích thích: Tránh caffeine vào buổi chiều, không ăn no vào bữa tối.
Phương pháp điều trị chuyên nghiệp
– Thuốc: Sử dụng ngắn hạn thuốc an thần không thuộc nhóm benzodiazepine hoặc thuốc an thần thuộc nhóm benzodiazepine, cũng có thể chọn thuốc chống trầm cảm có tác dụng gây ngủ;
– Liệu pháp vật lý: Kích thích từ xuyên sọ (rTMS), liệu pháp phản hồi sinh học;
– Can thiệp tâm lý: Thiền chánh niệm, liệu pháp hành vi nhận thức cho giấc ngủ;
– Theo dõi giấc ngủ đa dẫn liệu (PSG): Nhận diện chính xác rối loạn ngừng thở khi ngủ, rối loạn chuyển động chi định kỳ, trở thành “tiêu chuẩn vàng” trong chẩn đoán rối loạn giấc ngủ.
Năm 2025 “Sức khỏe giấc ngủ, ưu tiên hàng đầu”, để mỗi đêm trở thành khởi đầu cho sự chữa lành.
Rối loạn giấc ngủ không phải là “làm quá”, mà là tín hiệu cầu cứu từ não bộ. Nếu bạn hoặc người thân gặp vấn đề giấc ngủ kéo dài, đặc biệt là khi kèm theo sự thay đổi về cảm xúc và hành vi, hãy kịp thời tìm kiếm sự trợ giúp từ phòng khám giấc ngủ của khoa thần kinh hoặc tâm thần. Điều trị mất ngủ chính là phục hồi lại đất tâm thần.
Bệnh viện An Định Bắc Kinh cung cấp dịch vụ theo dõi giấc ngủ đa dẫn liệu (PSG), có thể xác định rõ ràng rối loạn giấc ngủ của từng bệnh nhân, từ đó cung cấp phương pháp điều trị cá nhân hóa. Mong rằng mỗi ngọn đèn ban đêm, đều có thể soi sáng con đường trở về giấc ngủ an lành.
Tối nay, chúc bạn ngủ ngon.
Tác giả bài viết
Đổng Khải
Bác sĩ trưởng
Chuyên môn: Rối loạn chức năng nhận thức do mạch, rối loạn giấc ngủ sau đột quỵ, lo âu và trầm cảm sau đột quỵ, bệnh mạch não, nhồi máu não, xuất huyết não, chẩn đoán và điều trị hẹp động mạch não. Đối tượng bệnh nhân tiếp nhận: > 16 tuổi.
Tác giả: Đổng Khải
Biên tập viên: Trịnh Diên Quân
Kiểm tra: Tôn Phú Khương, Lý Quán Nhàn
Nguồn: Bệnh viện An Định Bắc Kinh
