“Câu nói ‘uống nhiều nước nóng’ mà người Trung Quốc quen thuộc có thể đang gây hại cho sức khỏe của chúng ta. Quan điểm mới nhất của Giáo sư Tôn Gia Phú tại Bệnh viện Ung Bướu Bắc Kinh đã lật ngược nhận thức truyền thống – dạ dày của chúng ta thực sự thích nước lạnh hơn nước nóng.
Gốc rễ văn hóa của việc uống nước nóng và sự mâu thuẫn với thực tế
Trong văn hóa truyền thống Trung Quốc, ‘nóng’ và ‘sức khỏe’ dường như luôn gắn liền với nhau. Từ ‘ăn khi nóng’ đến ‘uống nhiều nước nóng’, những lời khuyên này đã trở thành thói quen sống được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, tạo thành một quan niệm ẩm thực độc đáo. Khái niệm ‘cân bằng âm dương’ trong y học cổ truyền được chấp nhận rộng rãi, và nhiều người tin rằng uống nước nóng có thể làm ấm dạ dày và thúc đẩy tuần hoàn.
Tuy nhiên, Giáo sư Tôn Gia Phú chỉ ra: ‘Dạ dày của chúng ta thực sự thích lạnh, vì dạ dày có lớp niêm mạc bảo vệ, giống như được trang bị ‘áo giáp chống đạn’.’ Quan điểm này tương phản rõ ràng với văn hóa truyền thống, đồng thời giải thích tại sao ở các nước phương Tây, nơi văn hóa nước nóng không phổ biến, tỷ lệ mắc bệnh dạ dày không tăng lên.
Đáng chú ý là Nhật Bản và Hàn Quốc, mặc dù cũng thuộc văn hóa Đông Á, nhưng không nhấn mạnh truyền thống uống nước nóng như Trung Quốc. Sự khác biệt văn hóa này gợi ý rằng quan niệm về việc uống nước nóng có thể nhiều hơn là thói quen văn hóa chứ không phải là một điều tất yếu khoa học.
Nước nóng làm hại dạ dày của chúng ta như thế nào?
Niêm mạc dạ dày là một lớp màng bảo vệ trên bề mặt của thành dạ dày, được cấu tạo từ các tế bào đặc biệt và chất nhầy, có khả năng chống lại sự xâm hại của axit dạ dày. Khi chất lỏng quá nóng vào dạ dày, sẽ dẫn đến biến tính và đông tụ protein trong niêm mạc dạ dày. Protein là chất cơ bản cho các hoạt động sống, chức năng của nó phụ thuộc cao vào cấu trúc 3 chiều đặc thù. Nhiệt độ cao sẽ làm cấu trúc protein thay đổi một cách không thể đảo ngược, làm mất đi chức năng ban đầu. Giáo sư Tôn giải thích: ‘Khi protein đông tụ, nó không còn chức năng, vì vậy axit dạ dày sẽ thấm vào thành dạ dày, dẫn đến viêm dạ dày.’
Tác động hủy hoại tích luỹ từ việc uống nước nóng không thể xem nhẹ, và sự nguy hại này phát triển một cách tiến triển: thời gian đầu có thể chỉ biểu hiện ra là viêm dạ dày mức độ nông, lúc này niêm mạc dạ dày xuất hiện phản ứng viêm nhẹ; nếu tiếp tục uống nước nóng, viêm nặng có thể phát triển thành loét niêm mạc dạ dày, lớp bảo vệ của niêm mạc dạ dày sẽ bị tổn thương; dưới sự kích thích nhiệt độ cao lặp đi lặp lại trong thời gian dài, tế bào niêm mạc dạ dày có thể có những thay đổi bất thường, có tình trạng tăng sinh không điển hình – đây là một dạng tiền ung thư rõ ràng; cuối cùng, dưới sự tác động của nhiều yếu tố, sự tổn thương kéo dài này có thể chuyển biến thành ung thư dạ dày.
Tổ chức Y tế Thế giới thuộc về Cơ quan nghiên cứu ung thư quốc tế đã từ năm 2016 đưa ra danh sách các đồ uống nóng trên 65℃ là nhóm 2A chất gây ung thư (có khả năng gây ung thư cho con người), phân loại này có liên quan trực tiếp đến sự tổn hại của nhiệt độ cao đối với niêm mạc đường tiêu hóa.
Hướng dẫn nhiệt độ uống nước khoa học
Vậy đâu là nhiệt độ nước thân thiện với dạ dày? Giáo sư Tôn Gia Phú gợi ý: ‘Uống nước nên chọn nước ở nhiệt độ phòng hoặc nước lạnh, sẽ có lợi cho dạ dày, trong khi nước sôi quá mức sẽ ảnh hưởng đến toàn bộ đường tiêu hóa.’
Nhiệt độ uống nước lý tưởng là trong khoảng từ 10℃ đến 30℃, nước trong khoảng này sẽ không kích thích dạ dày, cũng không gây ra hiện tượng biến tính protein. Một số khuyến nghị cụ thể bao gồm:
· Mùa hè, ưu tiên chọn nước lạnh khoảng 20℃
· Mùa đông chọn nước ấm gần nhiệt độ cơ thể (30～35℃)
· Tránh uống nước nóng trên 50℃
· Đặc biệt tránh uống các chất lỏng trên 65℃
Cách đơn giản để kiểm tra xem nhiệt độ nước có phù hợp không là: khi uống nên cảm thấy thoải mái, không cần phải thổi cho nguội hoặc uống từng ngụm nhỏ. Nếu cốc nước nóng đến mức phải dùng tay cảm thấy nóng hoặc phải ‘thổi cho nguội’, thì nhiệt độ đó chắc chắn là quá cao cho đường tiêu hóa.
Chế độ uống nước lành mạnh cho mùa hè
Khi nhiệt độ tăng cao, việc uống nước khoa học trở nên đặc biệt quan trọng. Vào mùa hè, sự mất nước của cơ thể gia tăng, một chiến lược uống nước hợp lý không chỉ bảo vệ sức khỏe dạ dày mà còn giúp điều chỉnh nhiệt độ cơ thể.
Một số khuyến nghị cho việc uống nước lành mạnh vào mùa hè bao gồm:
· Uống ít và thường xuyên: mỗi lần uống từ 100 đến 200 ml, cách nhau 1 đến 2 giờ
· Ưu tiên chọn nước đun sôi nguội: nhẹ nhàng hơn nước đá, an toàn hơn nước nóng
· Bổ sung nước từ từ sau khi vận động: nghỉ ngơi từ 5 đến 10 phút, sau đó uống nước ở nhiệt độ phòng
· Cảnh giác với ‘mất nước âm thầm’: màu sắc nước tiểu trở nên đậm là dấu hiệu sớm của tình trạng mất nước
· Bổ sung điện giải hợp lý: sau khi đổ mồ hôi nhiều có thể chọn đồ uống điện giải có ít đường
Đối với những người yêu thích trà, nên để trà nguội xuống dưới 60℃ mới uống. Nghiên cứu cho thấy, trà trên 70℃ có thể làm tăng nguy cơ ung thư thực quản gấp 8 lần, trong khi kiểm soát trà ở dưới 65℃ có thể giảm rõ rệt rủi ro này.
Lưu ý uống nước cho các nhóm người đặc biệt
Mặc dù nước lạnh thân thiện hơn với dạ dày, nhưng một số nhóm người đặc biệt vẫn cần điều chỉnh theo tình trạng của mình:
· Người có đường tiêu hóa nhạy cảm: có thể bắt đầu từ nước ở nhiệt độ phòng, từng bước chuyển sang nước lạnh hơn
· Bệnh nhân sau phẫu thuật: theo chỉ định của bác sĩ, thường khuyến cáo dùng nước ở nhiệt độ phòng hoặc ấm nhẹ
· Phụ nữ đang hành kinh: nếu không khó chịu, nước lạnh không phải là vấn đề cấm; nếu có đau bụng, có thể chọn nước ấm
· Người già: chú ý đến tổng lượng nước uống, nhiệt độ nên ở mức thoải mái, không cần phải cố gắng uống nước nóng
Cần lưu ý rằng khái niệm ‘không ăn đồ lạnh’ trong y học cổ truyền chủ yếu áp dụng cho những người có thể trạng hư hàn, không áp dụng cho tất cả mọi người. Tình trạng dinh dưỡng của con người hiện đại nói chung khá tốt, tỷ lệ thực sự thuộc ‘thể trạng hư hàn’ không cao.
Đề xuất của Giáo sư Tôn Gia Phú không phải để phủ nhận toàn bộ trí thức dinh dưỡng truyền thống, mà là nhắc nhở chúng ta xem xét lại những quan niệm sức khỏe được cho là thông thường dưới góc độ khoa học. Sức khỏe của niêm mạc dạ dày liên quan đến chức năng tiêu hóa tổng thể, và chức năng tiêu hóa lại ảnh hưởng trực tiếp đến sự hấp thụ dinh dưỡng và sức khỏe toàn thân.
Việc thay đổi thói quen uống nước đã hình thành từ nhỏ đương nhiên cần thời gian và quyết tâm, nhưng khi hiểu được những rủi ro sức khỏe có thể đến từ việc uống nước nóng, sự thay đổi này trở nên đặc biệt cần thiết. Hãy bắt đầu từ hôm nay, tự rót cho mình một ly nước ở nhiệt độ phòng, để cho dạ dày có một môi trường khỏe mạnh hơn.
