Bệnh bàn chân tiểu đường là biểu hiện lâm sàng đặc trưng của bệnh nhân tiểu đường, là một trong những biến chứng mạch máu nghiêm trọng của bệnh tiểu đường và cũng là nguyên nhân quan trọng gây tàn tật và tử vong cho bệnh nhân tiểu đường.
Nếu có kèm theo xơ vữa động mạch ở chi dưới, có thể gây thiếu máu chi, xuất hiện triệu chứng khập khiễng cách hồi, đau khi nghỉ ngơi, đau ban đêm, trong trường hợp nghiêm trọng, mạch đập ở mu chân có thể yếu đi hoặc biến mất, dẫn đến hoại tử thiếu máu. Nếu kết hợp với bệnh thần kinh, cảm giác ở chi dưới có thể giảm hoặc mất, sức đề kháng tại chỗ giảm, những tổn thương nhỏ, chẳng hạn như giày không vừa chân, mảng chai hoặc ngón chân bị xử lý không đúng cách, hay tổn thương nhẹ trên da cũng có thể gây nhiễm trùng. Do cảm giác đau giảm hoặc mất, bệnh nhân không thể phát hiện kịp thời tổn thương, từ đó khiến vết thương nhanh chóng lan rộng, gây nhiễm trùng bàn chân, loét lòng bàn chân, hoại tử ngón chân và gót chân. Một khi da ở chân bị tổn thương, vết thương khó có thể lành, nhiễm trùng lây lan nhanh chóng, có thể gây nhiễm trùng da mủ và thậm chí viêm tủy xương, nghiêm trọng có thể đe dọa tính mạng. Từ đó có thể thấy tầm quan trọng của việc chăm sóc bàn chân của bệnh nhân tiểu đường.
Các yếu tố nguy cơ của bệnh bàn chân tiểu đường
Bệnh lý thần kinh ngoại biên ở bệnh tiểu đường là yếu tố nguy cơ chính gây loét bàn chân tiểu đường, dẫn đến bệnh nhân không nhạy cảm hoặc mất cảm giác đối với đau, nhiệt độ, rung động, áp lực, chạm, v.v., một phần nào đó của bàn chân bị áp lực quá mức và bị tổn thương mà không được nhận biết. Bệnh nhân có thể cảm thấy đau bỏng, đau như kim châm, cảm giác lạnh nóng đan xen, thường tăng lên vào ban đêm. Có thể xảy ra teo tứ chi do không vận động, ít đổ mồ hôi, giãn tĩnh mạch mu chân, điều này có thể dẫn đến tạo shunt động tĩnh mạch, tạo cảm giác chân ấm, tức là chân ấm nhưng không cảm nhận được, đây là một bàn chân cực kỳ “nguy hiểm”. Mất cảm giác là “triệu chứng cảnh báo” chính của loét bàn chân, hơn 50% bệnh nhân tiểu đường có biến chứng thần kinh rõ rệt và bàn chân “nguy hiểm”.
Bệnh lý mạch máu tiểu đường là yếu tố chính ảnh hưởng đến tiên lượng, màu sắc da chi dưới trở nên sẫm và đen, nhiệt độ giảm, dao động mạch đập ở mu chân giảm hoặc biến mất, huyết áp mắt cá chân giảm, hình thành huyết khối xơ vữa, dẫn đến hẹp và tắc nghẽn mạch máu. Dòng chảy máu bị cản trở hoặc do độ nhớt máu tăng cao, gây rối loạn tuần hoàn vi mô, dẫn đến cung cấp máu cho bàn chân bị cản trở. Tuần hoàn máu bị giảm, dinh dưỡng ở đầu chi bị thiếu hụt, gây loét, hoại tử và hoại tử mô.
Bệnh lý mạch máu ngoại biên ở chi dưới, phát triển rộng rãi và nhanh chóng, có biểu hiện ở nhiều vị trí và đoạn khác nhau. Thiếu máu mãn tính nghiêm trọng có thể biểu hiện bằng cơn đau thiếu máu, cơn đau tĩnh. Cần lưu ý rằng một số bệnh nhân có thiếu máu rộng rãi nhưng không có triệu chứng, vì có bệnh lý thần kinh ngoại biên gây mất cảm giác. Sự lão hóa mạch xảy ra ở độ tuổi càng trẻ và ngày càng phổ biến.
Bệnh lý thần kinh và bệnh lý mạch máu tiểu đường đều làm giảm khả năng chống nhiễm trùng của bàn chân, dễ bị vi khuẩn, nấm xâm nhập, và khi nhiễm trùng xảy ra thì khó phục hồi, thường dẫn đến viêm tủy xương. Bên cạnh đó, chấn thương, bỏng, lạnh bàn chân cũng gây ra nhiễm trùng thứ phát, dẫn đến hoại tử.
Kiểm soát đường huyết tốt là nguyên tắc quan trọng để phòng ngừa bệnh bàn chân tiểu đường
Giữ đúng cách sử dụng thuốc và theo dõi đường huyết định kỳ, điều chỉnh kịp thời liều lượng và loại thuốc dựa trên giá trị đường huyết, giữ tâm lý ổn định và giấc ngủ tốt. Chỉ cần người bệnh chủ động coi trọng vấn đề này, giữ đường huyết trong phạm vi lý tưởng, sẽ tạo nền tảng tốt cho việc phòng ngừa hiệu quả bệnh bàn chân tiểu đường.
Kiến thức chăm sóc bàn chân cho bệnh nhân tiểu đường
(I) Đi giày:
1. Mang giày đế phẳng bằng da mềm, vải cotton hoặc chất liệu spandex, kiểu dáng thoải mái, để các ngón chân có thể duỗi thoải mái. Thông thường giày vải tốt hơn giày da, trong khi giày da lại tốt hơn giày nhựa.
2. Không mang “giày chật”. Đặc biệt là bệnh nhân nữ, không nên theo mốt mang giày cao gót, vì lâu dần sẽ gây biến dạng xương và xuất hiện mảng chai.
3. Kiểm tra bên trong giày trước khi mang xem có dị vật hoặc đường may thô ráp không. Lót bên trong giày tốt nhất là làm bằng da nguyên tấm hoặc vải cotton.
4. Khi mang giày mới, ngày đầu không quá 30 phút, kiểm tra xem bàn chân có bị chèn ép hoặc ma sát không.
5. Đối với những người có hình dạng bàn chân biến dạng, nên đặt làm giày chỉnh hình chuyên dụng để điều chỉnh điểm chịu áp lực của bàn chân, tránh bị thương.
6. Không đi chân trần, không mang sandal kẹp ngón. Khi ra ngoài không nên đi sandal.
(II) Mang tất:
1. Không sử dụng tất có dây chằng, tất lỏng lẻo, có lỗ hoặc đã sửa chữa không đều.
2. Tất nên chọn loại hoàn toàn bằng cotton hoặc len, mềm mại vừa vặn, thoáng khí tốt, thấm hút nước tốt. Tất quá nhỏ hoặc miệng tất quá chặt có thể chèn ép động mạch mu chân, ảnh hưởng đến tuần hoàn máu ở bàn chân.
3. Thay tất hàng ngày. Những người ra nhiều mồ hôi có thể đặt một ít bột talc vào giày và tất.
(III) Rửa chân
1. Mỗi tối ngâm chân trong nước ấm 10-15 phút, vừa giữ vệ sinh bàn chân vừa thúc đẩy tuần hoàn máu.
2. Trước khi rửa chân, hãy nhờ người nhà kiểm tra nhiệt độ nước, từ 30℃ đến 40℃ là vừa, tránh dùng nước nóng hoặc nước quá nóng.
3. Sau khi rửa chân, dùng khăn mềm màu sáng để lau khô (kể cả giữa các ngón chân), để kịp thời phát hiện tổn thương da, chảy máu hay tiết dịch.
4. Sử dụng kem dưỡng da tay, glycerin hoặc ure vào ngày rửa chân, đều đặn bôi lên mu chân, lòng bàn chân và gót chân, nhưng không bôi vào kẽ ngón chân, để giữ cho kẽ ngón chân được khô ráo.
5. Không tắm bồn tắm nóng hoặc tắm hơi.
Bảo quản bàn chân ấm
1. Không dùng bình nước nóng hoặc túi nước nóng trực tiếp để hơ chân, nếu phải dùng túi nước nóng thì nên bọc bằng khăn. Cố gắng không sử dụng đệm điện.
2. Khi nhóm lửa không nên đứng quá gần nguồn nhiệt. Những người tiểu đường có biến chứng thần kinh thường không thể cảm nhận kịp thời thay đổi nhiệt độ dễ bị bỏng.
3. Nếu cảm thấy chân lạnh vào ban đêm, nên mang tất.
4. Phòng ngừa tổn thương và bỏng chân. Thường xuyên kiểm tra đầu bàn chân có nguy cơ nào không, như có vết nứt, muỗi cắn, phồng rộp, sưng đỏ, biến màu, cảm giác có sự thay đổi nhiệt độ hay không, khi phát hiện cần xử lý kịp thời.
Chăm sóc bàn chân
1. Nên cắt móng chân thường xuyên, nhưng phải chú ý tránh cắt quá gần da gây tổn thương và nhiễm trùng; mép móng chân nên song song với thịt ở ngón chân; sau khi cắt móng, mài mép thành hình cong mượt mà, không để lại góc nhọn.
2. Không đến nhà tắm công cộng để làm móng, tránh lây nhiễm chéo.
3. Nếu xuất hiện mảng chai, gai xương, viêm quanh móng, u nang hoặc nấm chân thì nên hỏi ý kiến nhân viên y tế, tránh tự ý dùng thuốc bôi.
4. Không tự cắt bỏ mảng chai dày ở bàn chân, không nên bôi những loại thuốc bôi có tính ăn mòn cao để không gây ra loét da.
5. Các vết phồng rộp và vết bầm ở bàn chân, tuyệt đối không tự xử lý, nên nhờ nhân viên y tế xử lý cẩn thận để tránh dẫn đến loét da hay hoại tử.
6. Ngăn ngừa khô da dẫn đến nứt nẻ, đặc biệt là xung quanh gót chân, có thể dùng ẩm để bôi và bôi dầu sau khi tắm để phòng ngừa.
7. Không dán băng dính gây tổn thương cho da.
8. Phòng ngừa nhiễm trùng, những người có nấm chân và nhiễm trùng thứ phát nên sử dụng dung dịch kali permanganat 0.02% để rửa chân, ba lần mỗi ngày, và hãy nhờ bác sĩ da liễu chẩn đoán và điều trị kịp thời.
Kiểm tra bàn chân
1. Kiểm tra tại bệnh viện: Phòng ngừa loét bàn chân tiểu đường và cắt cụt chi bắt đầu khi chẩn đoán tiểu đường, và nên duy trì liên tục. Bệnh nhân nên đi kiểm tra tại bệnh viện ít nhất một lần mỗi năm, nếu có biến chứng thì nên kiểm tra một lần mỗi quý. Bệnh nhân tiểu đường nên đảm bảo rằng mỗi lần tái khám tại bệnh viện đều kiểm tra bàn chân. Những bệnh nhân có loét lòng bàn chân nên đến tái khám thường xuyên, có thể từ 1-3 tuần một lần; những bệnh nhân bị mất cảm giác bàn chân có thể tái khám mỗi 3 tháng.
2. Tự kiểm tra: Do thực tế bệnh nhân tiểu đường thường có bệnh lý thần kinh chi dưới, cảm giác đau không rõ rệt, nên việc tự theo dõi chủ yếu dựa vào việc quan sát bằng mắt, chỉ khi khoảng cách giữa gót chân và mông nhỏ hơn 15 cm, khoảng cách giữa trán và ngón chân nhỏ hơn 65 cm thì mới có thể quan sát tình trạng của bàn chân một cách tốt nhất.
3. Nếu bệnh nhân tiểu đường kém thị lực, nên nhờ người nhà giúp đỡ.
4. Kiểm tra hàng ngày: Bệnh nhân bỏ giày và tất ra, kiểm tra toàn bộ bàn chân (bao gồm cả da giữa các ngón chân). Quan sát xem có dấu hiệu tổn thương nào ở ngón chân, kẽ chân và lòng bàn chân, bàn chân có biến dạng, chấn thương, mảng chai hoặc bọng nước không, kiểm tra xem móng chân có bị rách không, kiểm tra trong giày có dị vật không, chú ý đến các vùng chịu áp lực tại chỗ.
5. Tự kiểm tra “bốn bước”: Bệnh nhân tiểu đường không chỉ đến bệnh viện kiểm tra, mà cũng có thể tự kiểm tra.
1) Dùng bông gòn cuộn thành dạng đầu nhọn, nhẹ nhàng chạm vào mu bàn chân và da bàn chân, xem có cảm giác không, nếu không có cảm giác thì nghĩa là cảm giác nhẹ đã mất hoặc giảm.
2) Dùng kim loại lạnh chạm vào da bàn chân, kiểm tra xem da bàn chân có cảm thấy lạnh không, ngâm hai chân trong nước 37-37.5 độ C, xem có cảm giác ấm không, nếu không có cảm giác thì có nghĩa là hai chân đã giảm cảm giác nhiệt độ rõ rệt.
3) Dùng đầu không sắc của cây kim (hoặc kim khâu) chạm vào da bàn chân, xem có cảm giác không, nếu cảm giác kém là biểu hiện giảm cảm giác.
4) Dùng ngón tay nhẹ nhàng chạm vào da mu bàn chân gần mắt cá chân, xác định có mạch đập ở động mạch mu chân hay không và độ mạnh của mạch, so với tình trạng mạch bình thường của người khỏe mạnh. Nếu không thấy hoặc mạch quá yếu, điều này nghĩa là cung cấp máu cho động mạch mu chân không đủ, tình trạng này thường gợi ý rằng có hẹp hoặc tắc nghẽn ở động mạch lớn tại phía trên động mạch mu chân.
Chúc bằng và massage
1. Không tập thể dục khi da bàn chân đã có tổn thương. Nếu đã có loét da, chảy mủ, viêm, hoại tử hay các bệnh lý mở khác, nên nghỉ ngơi trên giường.
2. Sau bữa ăn, đi bộ nhanh hoặc chạy chậm trong 30 phút để thúc đẩy tuần hoàn máu, cải thiện cung cấp máu cho bàn chân, thúc đẩy dinh dưỡng cho da bàn chân.
3. Massage cục bộ không nên xoa bóp quá mạnh, để tránh làm tổn thương da.
4. Tránh các hoạt động thể thao mạnh như leo núi, chạy bộ.
5. Cố gắng tránh đứng quá lâu: vì bàn chân là đầu chi dưới, cung cấp máu và oxy ít hơn các mô khác, đặc biệt khi bệnh nhân kiểm soát đường huyết kém, có thể gây rối loạn tuần hoàn vi mô ở bàn chân, cung cấp máu và oxy giảm mạnh, dẫn đến nguy cơ mắc bệnh bàn chân tiểu đường. Đặc biệt trong mùa đông lạnh, sự co mạch ở chi dưới khá rõ rệt, tuần hoàn máu ở da sẽ bị ảnh hưởng nhất định, vì vậy bệnh nhân cần chọn giày bông phù hợp và quần áo thoải mái, ấm áp.
6. Tám phương pháp tập thể dục
1) Xoa bóp chân: Dùng hai tay ôm chặt phần gốc đùi bên, nhẹ nhàng xoa bóp từ đùi xuống mắt cá chân, sau đó lại xoa bóp từ mắt cá chân về gốc đùi. Sử dụng phương pháp tương tự để xoa bóp chân còn lại, lặp lại 10-20 lần để thúc đẩy lưu thông mạch máu.
2) Vung chân: Một tay giữ vào tường hoặc cây, trước tiên vung chân về phía trước, ngón chân hếch lên phía trước, sau đó vung về phía sau, lưng bàn chân duỗi thẳng, chân duỗi thẳng, đổi chân sau mỗi lần vung, mỗi lần vung 80-100 lần để tăng cường sức mạnh cơ bắp, thúc đẩy tuần hoàn máu.
3) Xoa bóp bắp chân: Dùng hai bàn tay chấp lại để quay xoay, xoa bóp bắp chân, mỗi bên từ 20-30 lần, đổi chân sau 6 lần để thông mạch và tăng cường sức mạnh của cơ chân.
4) Xoay đầu gối: Đặt hai chân song song lại gần nhau, hơi gập đầu gối hạ thấp xuống, đặt hai tay lên đầu gối, xoa bóp theo chiều kim đồng hồ vài chục lần, sau đó đổi chiều xoa bóp, có thể điều trị tình trạng yếu chi dưới, đau khớp gối và thông mạch.
5) Kéo ngón chân: Ngồi thẳng, hai chân duỗi thẳng, cúi đầu, thân người nghiêng về phía trước, kéo ngón chân 20-30 lần, có thể rèn luyện thắt lưng và chân, tăng cường sức mạnh chân, ngăn ngừa yếu chân.
6) Xoa chân: Xoa nóng hai bàn tay, sau đó dùng hai tay xoa lòng bàn chân mỗi bên 100 lần, có thể ngăn ngừa đau mỏi chân, mệt mỏi, tê, thúc đẩy tuần hoàn máu ở chân.
7) Đạp chân: Trước khi ngủ, nằm ngửa trên giường, hai tay giữ chặt sau gáy, thực hiện các động tác đạp chân từ từ đến mạnh, mỗi lần 3 phút, rồi chuyển chân còn lại, lặp lại 8 lần. Có thể giúp máu lưu thông tốt cho chân.
8) Nặn bóng giấy: Đặt hai tờ báo cũ (các loại giấy khác cũng được) vào trong một cái chậu lớn trống, dùng một chân đứng trên báo trong chậu, dùng chân đó nặn báo thành một quả bóng giấy, rồi đổi báo, dùng chân còn lại để nặn lại. Phương pháp này không chỉ phù hợp cho bệnh nhân tiểu đường, mà còn rất phù hợp cho những người cao tuổi có cảm giác và vận động kém ở chân, có thể nâng cao tính linh hoạt và cảm giác chức năng của các khớp ở chân, thúc đẩy tuần hoàn máu.
Xử lý vết thương nhỏ
1. Khi da có tổn thương nhỏ, không sử dụng băng dính dính để băng bó, để tránh khi tháo ra làm rách da, gây tăng kích thước vết thương, chảy máu hoặc tổn thương mới.
2. Cẩn thận xử lý vết thương: Bàn chân của bệnh nhân tiểu đường, ngay cả vết thương nhỏ, thời gian lành cũng tương đối dài, cần phải chăm sóc cẩn thận vết thương nhỏ. Nếu có tổn thương thần kinh, bạn có thể không cảm thấy kích thích gây ra vết thương và cơn đau phát sinh từ vết thương. Bất kỳ vùng da nào bị tổn thương đều rất dễ bị nhiễm trùng, gây ra hậu quả nghiêm trọng.
3. Đối với vết thương nhỏ:
* Bạn nên làm sạch kỹ lưỡng vùng tổn thương bằng chất khử trùng (như cồn), sau đó che phủ bằng gạc vô trùng.
* Tránh sử dụng chất khử trùng kích thích mạnh như iod.
* Không sử dụng chất khử trùng màu sâu như thuốc tím, màu thuốc có thể che khuất dấu hiệu nhiễm trùng của vết thương.
* Không sử dụng thuốc mỡ cứng, thuốc mụn, hoặc thuốc có tính ăn mòn, để tránh xảy ra loét da.
* Nếu vết thương sau 2-3 ngày vẫn không lành, nên đi khám sớm. Tuyệt đối không tự ý xử lý khi không có sự hướng dẫn của nhân viên y tế.
Các lưu ý khác
1. Do hút thuốc có thể làm co thắt mạch máu ở chi, làm tăng tình trạng thiếu máu tổ chức, cần phải bỏ thuốc lá.
2. Ngay khi có bệnh cần điều trị sớm, không được lơ là bỏ qua dẫn đến tình trạng trở nặng, cuối cùng buộc phải cắt cụt chi.
Hình ảnh nguồn từ mạng, nếu có vi phạm quyền lợi xin vui lòng liên hệ để xóa
